در ادامه سلسله مباحث مربوط به خانواده سالم، قصد داریم طی گزارش های متعدد به مباحث مربوط به بهداشت روان خانواده بپردازیم. واژه بهداشت و سلامت جزو واژه هایی است که همواره آن را شنیده ایم اما این ۲ واژه تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان را دربر می گیرد.بهداشت در یک تقسیم کلی به ۲نوع بهداشت جسمی و بهداشت روانی تقسیم می شود و همپوشانی زیادی با یکدیگر دارند.بهداشت روانی از آن بابت که رابطه مستقیمی با عملکرد فردی، اجتماعی و آسیب های روانی، اجتماعی دارد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. بهداشت روانی در مفهوم کلی توانایی کامل برای ایفای نقش های گوناگون و یا توانایی سازگاری با خود و دیگران و رویارویی با مشکلات روزمره زندگی است.

به این ترتیب مشخص است که بهداشت روانی چه حوزه گسترده ای را دربر می گیرد در حالی که اهمیت آن از دید بسیاری از مردم جامعه ما پوشیده مانده است.اغلب ما درباره عوامل رضایت مندی از زندگی مشترک شنیده ایم اما اطلاعات اندکی درباره مجموعه مباحث بهداشت روان داریم. بسیاری تصور می کنند فقط برای یافتن زوج مناسب و دلخواه به تلاش و آموزش نیاز دارند و پس از شروع زندگی مشترک، همدلی و مشارکت، صمیمیت و سازگاری و محبت و امید خود به خود به وجود می آید در صورتی که حفظ بهداشت روان نیازمند توجه، آموزش و تمرین است و زوجین باید با همکاری یکدیگر برای ایجاد محیطی امن و آرام در جهت به وجود آوردن یک زندگی مشترک موفق گام بردارند. دکتر وحید با اشاره به عوامل موثر در ایجاد رضایت مندی در زندگی مشترک و به تبع آن عواملی که به حفظ بهداشت روانی خانواده کمک می کند، گفت: طبیعی است که وقتی ۲ نفر با یکدیگر ازدواج می کنند دارای معیارها و مشترکات زیادی بوده اند و یکدیگر را مناسب یافته اند و سپس تصمیم به ازدواج گرفته اند. زوجین باید هوشیار باشند که نه فقط در انتخاب همسر مناسب بلکه برای ادامه زندگی مشترک نیز باید تلاش کنند تا پایه های زندگی مشترک خود را محکم کنند.
یکی از اولین راهکارهای افزایش رضایت مندی پذیرش فردیت و شخصیت زوجین از سوی یکدیگر است. ۲ نفر در ۲ خانواده و فرهنگ متفاوت بزرگ شده اند، ویژگی ها و خصوصیات متفاوتی دارند و تصمیم آن ها برای ازدواج بر مبنای میزان هماهنگی بوده است در عین حال که تفاوت هایی هم وجود داشته است. پذیرش و احترام به تفاوت ها از سوی زوجین باعث می شود آن ها بهتر بتوانند با هم کنار بیایند و در مسیر زندگی، فراز و نشیب ها را طی کنند. این کار مستلزم برقراری گفت وگو، مکالمه و آموزش است و نیاز به تمرین دارد. یکی از راه های پیشنهادی برای درک متقابل، توجه به ویژگی های مثبت و مشترکات است. آن ها به جای انگشت گذاشتن روی تفاوت ها باید به مرور مشترکات و هماهنگی ها بپردازند.به گفته عضو هیئت علمی دانشکده پزشکی تهران توافق و تفاهم نقش مهمی در حفظ بهداشت روان دارد، توافق و تفاهم بدین معناست که زوجین پس از شناسایی صحیح مشترکات و اختلاف نظرها، بتوانند درباره مسائل بین یکدیگر، رفع مشکل کنند.گاهی زوجین در گذراندن اوقات فراغت و نگاه به زندگی با یکدیگر اختلاف نظر پیدا می کنند. آن ها باید بتوانند علیرغم تفاوت سلیقه و دیدگاه، رضایت یکدیگر را جلب کنند و با یکدیگر به تفاهم برسند.یکی از مشکلات رایج در زندگی مشترک بسیاری از زوجین ابراز نکردن محبت و علاقه است. زوجین تصور می کنند از زمانی که ازدواج کرده اند دیگر نیازی به ابراز علاقه به همسر خود ندارند و او از شنیدن محبت آن ها بی نیاز است. در حالی که طبق مطالعات، زوج هایی که به صورت کلامی و غیرکلامی محبت خودشان را نسبت به همسرشان ابراز می کنند، احساس بهتری نسبت به زندگی مشترک دارند و از لحاظ روانی با تعارض های کمتری روبه رو می شوند. آقایان کمتر به ابراز احساسات می پردازند و متاسفانه در بعضی فرهنگ ها ابراز احساس مرد به همسرش نوعی ضعف محسوب می شود. در صورتی که ابراز کلامی یک آقا به همسرش ضروری است و شنیدن محبت از زبان همسر بسیار ارزشمند است. بسیاری از تعارضات خانوادگی و تنش ها با ابراز محبت کلامی و یا غیرکلامی از سوی زوجین به یکدیگر حل و فصل می شود.عضو انستیتو روان پزشکی ایران صمیمیت را دیگر حلقه زنجیره بهداشت روان خانواده می داند و ادامه می دهد: زوجین باید مثل ۲ دوست صمیمی با یکدیگر گفت وگو کنند تا بتوانند استرس ها و فشارهای زندگی را بهتر تحمل کنند و در زندگی زناشویی موفق تر باشند.
همدلی بین زوجین به درک متقابل آنها از یکدیگر می انجامد و به اتخاذ رفتارهای صحیح در زندگی زناشویی منجر می شود. هم چنین زوجین باید معنای دقیقی از زندگی مشترک و حس مشارکت و همکاری داشته باشند. مشارکت باعث اتخاذ تصمیمات صحیح می شود و احساس آرامش بیشتری به آن ها می دهد. مراقبت زوجین از یکدیگر از دیگر نکات مهم این بحث است. زوجین باید احساس کنند طرف مقابل به او توجه دارد. از او مراقبت و به وضع او رسیدگی می کند و برای آسایش و امنیت او تلاش می نماید. نیازهای متقابل قبلا باید طی گفت وگو و مباحثه برای زوجین مشخص شده باشد و زوجین پس از درک متقابل نیازهای یکدیگر، از هم مراقبت کنند. آنها باید برای مراقبت از یکدیگر تمرین کنند تا بتوانند خواسته های یکدیگر را تامین کنند. تقسیم مسئولیت پس از توافق زوجین با یکدیگر درباره نقش های متعدد در زندگی مشترک انجام می شود و زوجین برای انجام آن با توافق یکدیگر کوشش می کنند.
تقسیم مسئولیت در طول زندگی مشترک دستخوش تحول و دگرگونی می شود و آن ها طبق شرایط و وضعیت موجود در زندگی تغییر نقش می دهند. مثلا یک زوج جوان پس از بچه دارشدن نقش های جدیدی را می پذیرند و هرکدام در قبال عضو جدید وظایف جدیدی را انجام می دهند. تقسیم بندی مسئولیت ها به رابطه زوجین و میزان صمیمیت آنها برمی گردد و انعطاف پذیر است. حمایت مادی و معنوی در انجام کارهای مشترک و کمک رسانی به یکدیگر برای انجام وظایف زن و مرد در زندگی زناشویی ضروری است. دکتر وحید درباره اعتماد متقابل که یکی از اصول اولیه ازدواج است می گوید: چه زوجین آشنا نباشند و چه با یکدیگر آشنایی قبلی داشته باشند، نداشتن اعتماد به نفس به شدت سلامت زندگی خانوادگی آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
دو نفر که در حال طی مسیری هستند باید با اعتماد به یکدیگر ادامه مسیر دهند در غیر این صورت مجبور می شوند متوقف شوند و از حرکت بایستند. بی اعتمادی، ادامه زندگی را دشوار خواهد کرد بدون شک کلیدهای اصلی داشتن یک خانواده سالم و حفظ بهداشت روان در چند کلمه خلاصه نمی شود اما ارائه اطلاعات در زمینه بهداشت روان خانواده و افزایش آگاهی زوجین از کلیدهای بهداشت روان است و بدون شک می تواند در دستیابی به خانواده سالم کمک کننده باشد.