وسوسه :

میل به تجربه اثرات قبلی مصرف مواد وسوسه نامیده می شود و بطور کلی وسوسه میل بسیار قوی برای مصرف مجدد مواد است که فشار زیادی بر فکر فرد می گذارد .

به قولی دیگر وسوسه هاافکار یا تصورات مزاحم و مداومی هستند که فرد مبتلا را دچار ضطراب وهیجان کرده و باعث رفتارهای تکراری وهیجانات ذهنی در او شده که فرد برای رهایی از ناراحتی و پریشانی مجبوربانجام آن وسوسه ها میباشد واغلب افکاری نفرت انگیزهستنند که کنترل یا  کنار گذاشتن آنها مشکل است وسوسه ها افکاری نا معقول و افرا طی هستنند که ریشه در وسواس فکری شخص دارد و به همین خاطر شخص اجبارا بتعداد زیاد ملزم به فکر کردن در باره آنهاست و میل بخواستن و یا حرکت بسوی عملی را در فرد بوجود می آورد.

پدیده وسوسه مواد بیشتر از طریق القاء ایجاد می شود (ولع القایی) . یعنی با دیدن علائم و نشانه هایی که یادآور مصرف مواد می باشند شدت می یابد .

وسوسه واکنش وعکس العمل فکر فرد است نسبت به یک رویداد که قدرت زیادی هم دارد وچون از نواقص اخلاقی سر چشمه میگیرد باعث انحراف فرد از مسیر سالم خواهد شد.

مشخصات وسوسه به شرح زیر است :

1- باعث تاثیر بر خلق و تغییر رفتار بیمار می شود .

  2- در حالت وسوسه تمرکز فرد و عملکردش ضعیف می شود .

  3-وسوسه ها گذرا هستند شدت و زمان آن به فرد و موقعیت او وابسته است .

  4- به مرور زمان از تعداد و شدت وسوسه ها کاسته می شود .

وسوسه مصرف مجدد در ابتدای مرحله پرهیز به سراغ بیمار می آید و خیلی قوی و شدید است . وسوسه از طریق افراد ، مکان ها ، اشیاء ، احساسات و موقعیت هایی که در گذشته در ارتباط با اعتیاد بیمار بوده اند و به طور کل هر چیزی که یادآور اعتیاد باشد برانگیخته می شود . 
اغلب بیماران در اوایل ترک فکر می کنند که داشتن وسوسه به معنی عدم بهبود در آنها است و براین باور هستند که آنها غیر قابل درمان می باشند و معتقدند همین که وسوسه به سراغشان می آید آن قدر ادامه می یابد و شدید می شود تا آنها را تسلیم مصرف نماید و قابل ذکر است که این باور نادرست باعث ایجاد افسردگی ، دلسردی و ناامیدی از درمان می شود و موجبات بازگشت به مصرف را فراهم می آورد . 
به دلیل اینکه انتظار بوجود آمدن وسوسه در تمام بیماران امری است طبیعی آمادگی برای مدیریت و مهار آن الزامی است . 
یک راه خوب ، برقراری ارتباط گرم و دو جانبه در روزهای ابتدایی ترخیص و ترک می باشد در همان روزهای اولیه که بیمار به راحتی از تجربیات مصرف ، ترس ها ، اضطراب ها و مشکلاتش صحبت می کند می توانیم با دقت گوش کرده و موارد خطر آفرین برای روزهای آینده را یادداشت نمائیم .

نکات مهمی وجود دارد درباره ماهیت وسوسه که شامل :

- وسوسه در طول مدت بهبودی روی می دهد و پیامد طبیعی اعتیاد است و به طور معمول بارها برای مدت طولانی پس از مصرف اتفاق می افتد . 
- وسوسه نشانه وجود بیماری اعتیاد است و البته مسئول بیماری نیست ولی می توان به بیمار کمک کرد تا مسئول پاسخگوئی به این میل باشد و مهارت های او را بالا برد . 
- وسوسه موقتی است هر بار که بوجود می آید اگر بتوان بر آن مسلط شد و آن را شناخت ناپدید می شود . 
- وسوسه از زمان شروع در طول مدت یک ساعت به شدیدترین وضعیت می رسد و بعد کاهش می یابد . 
- اراده در برابر وسوسه بی اثر است بهترین راه مقابله و مدیریت در برابر آن این است که بدون تأمل  و درنگ بیمار را از شرایط بروز وسوسه خارج کنیم وفرصت ارتباط با شبکه حمایتی و دوستان بهبودی را برایش فراهم سازیم . 
- داشتن غرور کاذب و اعتماد به نفس واهی باعث غفلت و ساده قلمداد کردن وسوسه می شود که اثرات ان لغزش و بازگشت می باشد . 
- هرگاه که وسوسه باعث لغزش و استفاده از مواد شد ، احتمال وقوع و شدت وسوسه ها افزایش  می یابد و نباید با اجبار به مصرف اشتباه گرفته شود .

فعالیت اعتیادی با بسیاری از افراد ، مکانها ، اشیاء و حتی احساسهای مختلف پیوند خورده و همراه شده است و در واقع اینها به نوعی تحریک کننده و یادآور بیمار به مصرف و فعالیت اعتیادی می باشند و از آنجایی که میل به مصرف را برمی انگیزانند « برانگیزاننده » نام دارند که در فرایند مقابله با وسوسه و بهبودی حائز اهمیت هستند گذر زمان به تنهایی موجب ناپدید شدن و کمرنگ شدن وسوسه نمی گردد بلکه باید با یادآورها و تحریک کننده ها وسوسه را تقویت نکنیم و در این مسیر بهترین روش شناسایی برانگیزاننده ها و یادآورها و دور نگه داشتن بیمار از آنها می باشد در این صورت وسوسه ضعیف و بی اثر می شود . 
در روزها و هفته های آغازین ترک بهتر است از وجود شکل و نوع دقیق برانگیزاننده ها آگاه شویم و آنها را در حد امکان از زندگی بیمار دور کنیم و روش های مقابله با وسوسه را بدانیم و همدلی با بیمار را فراموش نکنیم ، وقتی دوستان و از همه مهمتر خانواده حمایت کننده و همدل باشند بیمار وقتی دچار وسوسه شد با آنها گفتگو می نماید و از احساس خود هر چند بد گفتگو می کند و به این ترتیب احساسات خود را به نوعی تخلیه می نماید و از راهکارهای موثر برای کاهش اضطراب و ترس ناشی از وسوسه استفاده می کند .   
وقتی بیمار از وسوسه خود صحبت نماید ممکن است خانواده دچار نگرانی و ترس از مصرف مجدد  شوند  در این وضعیت داشتن آرامش ، کنترل و طبیعی شمردن وجود وسوسه و آگاهی از آن به بیمار کمک می کند تا به آن غلبه نماید . 
هدف ما محو کردن وسوسه نیست زیرا این امکان پذیر نیست بلکه تنها با مدیریت و کنترل آن ، سعی داریم به بیماران کمک نمائیم . با شنیدن سخنان بیمار و توجه به علائم زمینه ساز وسوسه و توانایی فرد در برابر آن میزان آگاهی خود را بالا ببریم و به بیمار در شناختن برانگیزاننده ها کمک کنیم و با یادآوری پیامدهای پاکی و بهبودی توان و انگیزه او را برای مقابله افزایش دهیم .

 

یادآورها و برانگیزاننده های وسوسه کدامند :

- مکان ها یا موقعیت هایی که در آن مواد وجود دارد مانند خیابان خاص ، مهمانی یا منزل دوستان  ( رفیق بازی ) . 
- دیدن افراد یا چیزهایی که با مواد مصرفی ارتباط و پیوند دارد مانند سنجاق قفلی ، فندک ، زرورق و .... یا فروشنده یا دوست مصرف کننده قبلی ( یار بازی ) . 
- جاها و مکان هایی که بیمار در حالت نشئگی در آنجا بسر می برده مثلا در اتاقش ( زمین بازی ) 
- خلق و خوی منفی : احساس طرد شدگی ، تنهایی ، خشم ، گناه ، ترس و ...... 
- خلق و خوی مثبت : غرور کاذب ، شادی زیاد ، اعتماد بنفس دروغین . 
- وضعیت جسمی آسیب پذیر : در مراحل آغازین ترک ، سستی ، ضعف ، بیماری ، خستگی ، گرسنگی ، درد ، شخص را تضعیف می کند و در مقابل وسوسه آسیب پذیر می شود و میل به مصرف و از بین بردن این حالات افزایش می یابد . 
- خاطرات : برای مثال اهنگ یا شعر به خصوصی که در زمان نشئگی گوش می داده . در حال حاضر به عنوان یادآور عمل می کند و با ایجاد وسوسه در بیمار موجب آسیب پذیری میگردد . 
- اوقات و زمانهای خاص که تداعی مصرف می نماید مانند آخر هفته ها ، بعد از کار روزانه ، تعطیلات که بهتر است با برنامه ریزی برای آن موجبات وسوسه را بوجود نیاوریم . 
- صداها و بوها . 
- مشاهده مصرف دیگران یا حتی تصویر مصرف فرد دیگر . 
- دستیابی به مقدار زیادی پول هم برای بیمار ایجاد وسوسه می نماید .

بعضی از وسوسه ها غیر قابل پیش بینی و ناگهانی هستند یعنی یک یادآور خاص باعث بروز آن نمی شود بلکه زنجیره ای از شرایط آن را بوجود می آورد این وسوسه ها از بدترین و سخت ترین ها هستند برای مقابله با آنها باید نکاتی را مورد توجه قرار داد :

1- شماره تلفن افراد قابل اعتماد و دوستان بهبودی را در دسترس بیمار قرار دهید .

2- بیمار را به شرکت در جلسات تشویق نمائید .

3- مهارت نه گفتن به صورت قاطعانه را آموزش دهید .

4- به ایجاد جسارت و خود باوری در بیمار کمک کنید و به او کمک کنید که احساساتش را بشناسند و از آن به عنوان علامت هشدار دهنده استفاده کند .

5- از رفتن او به موقعیت های پر خطر اجتناب کنید .

6- شرایط پر خطر را در حد امکان از او دور کنید .

به هنگام تجربه وسوسه موارد زیر کمک کننده است .

1- فرد براحتی در مورد وسوسه خود صحبت و آن را هنگام ترک پدیده ای طبیعی و جزء فرآیند بهبودی تلقی کند .

2- احساسات منفی ناشی از وسوسه را در خود بررسی کند .

3- به هنگام وسوسه افکار سازنده داشته باشد .

4- برای مهار وسوسه به روش های آنی متوسل شود  مثل حمام آب سرد یا گرم ، تمرکز ، تنفس عمیق ، دعا کردن ، تلفن زدن به آشنایان ، خارج شدن از موقعیتی که وسوسه در آن رخ می دهد و .......

5- شروع کننده های خود را بشناسد و از آنها دوری کند .

6- به تاخیر انداختن وسوسه

7- ترک موقعیت

8- کمک خواستن از دیگران

9- مرور کردن معایب مصرف

10- یادآوری انگیزه ترک

11-توجه خود را معطوف فعالیتهای لذت بخش به صورت عولی یا تجسمی و تصویری نماید .

برخی از افراد وقتی با وسوسه مواجه می شوند راه های نادرستی را برای مقابله انتخاب می کنند . مثلا" فکر می کنند مصرف مقدار کمی از ماده ، مصرف داروهای خود سرانه یا نوشیدن الکل مفید می باشد .عده ای  رفتارهای پرخاشگرانه یا آسیب به خود را انجام می دهند . عده ای دیگر صحنه های دوران مصرف را به یاد می آورند . بعضی بازی با ادوات مصرف مانند فندک ، پایپ ، سرنگ و ..... را به عنوان تکنیک مهار وسوسه به کار می برند که متاسفانه همه این راه ها منجر به مصرف مواد می شود .

نکته بسیار مهمی را که باید به آن توجه داشت اینست که عود به یکباره اتفاق نمی افتد بلکه از قبل پیش قراولان عود برای بیمار سان دیده و رژه می روند و شرایط را برای مصرف مهیا می کنند . این پیش قراولان می توانند به صورت افکار زمینه ساز و رفتارهای هشداردهنده خود را نشان دهند . افکار زمینه ساز همان باورهای غلطی است که منجر به یک عمر اعتیاد می شود . مثل : اعتیاد درمان ندارد ، من بدبختم ، شانس ندارم ، درمان سودی ندارد ، تا مواد در بازار هست ترک معنی ندارد و .......

رفتارهای هشدار دهنده نیز شامل : وقت کشی مقابل تلویزیون و ماهواره ، ولخرجی ، بهانه گیری ، بی نظمی ، دروغگویی ، غیبت از محل کار و ...... می باشد .

با توجه به همه مسائلی که گفته شد، فرد می تواند برای کاهش وسوسه اقداماتی را انجام دهد از جمله موارد زیر :

1-  از گرسنگی پرهیز کند .

2- احساسات خود را به زبان بیاورد .

3- مهارت << نه گفتن >> را بیاموزد .

4- از عصبانیت پرهیز کند .

5- به طور مرتب در جلسات مشاوره حاضر شود .

6-  یا باید پاک باشد یا مصرف نماید ، به دنبال راه سوم نباشد .

7- حداقل در سه ماه اول پاکی به دیگران پیام ندهد .

8- در کارهای منزل مشارکت کند .

9-  با ظاهری آراسته در جمع ظاهر شود .

10- به اولین فکری که به سراغش می آید (معمولا" مصرف مواد است) اهمیت ندهد .