مقدمه
یکی از چالش های اساسی فرا روی جوامع کنونی مسائل مربوط به غریزه ی جنسی است و مسئله خود ارضایی از انحرافاتی است که می تواند دامنگیر هر فردی شود.
درتعریف خود ارضایی که در مردان استمنا و در زنان استشها نامیده می شود باید گفت که عملی که درآن فرد با خود رابطه ی جنسی برقرار کرده و کاری می کند که منی از وی خارج گردد.
از جمله آسیب هایی که این عادت مذموم می تواند در فرد مبتلا ایجاد کند می توان به این موارد اشاره کرد: ایجاد ضعف در بدن، سستی و رکود اعضا،پیدایش لرزش در بدن و در دستها ،ضعف قوه ی بینایی ،درد در ناحیه کمر، گیج رفتن سر، دفع پروتئین و مواد معدنی مورد نیاز بدن، بیحالی، رنگ پریدگی، ضعف حافظه، غلبه ی ترس بر فرد، عدم تمرکز حواس، عدم تسلط بر اراده، ناتوانی جنسی، انزال زود رس، ضعف اراده و ... .
که مواد فوق تنها بخشی از زیان هایی است که به فرد وارد می شود .آنچه در این بیماری و کلیه ی بیماری ها مهم است پیشگیری از آن است که در پیشگیری باید به چند نکته توجه داشت.
همان طور که قبلا اشاره شد این عادت در کودکان و نوزادان نیز وجود دارد بنابراین والدین باید از ایجاد هر گونه تحریک در نوزادان و یا عواملی که باعث ایجاد این عمل می شود جلوگیری نمایند.
در نوجوانان نیز والدین باید مواظب بوده تا فرزندان آنها زیاد در مکانهای خلوت نمانند و از تنهایی آنها جلو گیری نمایند.
بدون شک والدین آگاه به روانشناسی کودکان و نوجوانان می توانند از بروز این مشکل در فرزندان خود جلوگیری نمایند.
زمانی که فرد مبتلا به این مشکل شد نباید با تنبیه و سرزنش های بی جا اراده ی او را در ترک این عمل تضعیف کرد.
بنابراین با این موارد می توان به نوجوان در ترک این عمل شوم یاری رساند : اجتناب از هر گونه تحریک مصنوعی ،تهیه برنامه ای فشرده برای تمام اوقات ،جایگزین عادتی بهتر به جای این عادت ،پرهیز مطلق از تنهایی ،تلقین ،تقویت عمومی و رژیم غذایی ،استمداد از نیروی ایمان، تقویت روح مذهبی، آگاهی دادن به فرد مبتلا در مورد عواقب عمل ، گذاردن دست ها بیرون از رختخواب هنگام خواب، ایجاد زمینه های اشتغال، ایجاد روح امید در فرد ،جلوگیری از معاشرت های ناروا، ورزش و ازدواج.
بلوغ
بلوغ از واژه شناسی به معنای رسیدن به حد تعادل است آنچه از کتب لغت و روایات استفاده می شود رشد به معنای بالندگی متوازن و کمال موزون می باشد .و انسان بالغ به فردی گفته می شود که از نظر رشد در هر بعد متعادل باشد و اگر کسی از یک نظر و یک عامل دارای کاستی باشد بالغ نیست چنانچه اگر دارای فزونی باشد هم بالغ نیست .( حقجو ،1374)
بلوغ دوره ای از رشد است که طی آن انسان از موجودی غیر جنسی به موجودی جنسی تبدیل می شود یعنی توانایی تولید مثل پیدا می کند امروزه دوره ی بلوغ را که معمولا 2 تا 4 سال به طول می انجامد غالبا به سه مرحله تقسیم می کنند : 1- مرحله پیش از بلوغ 2- مرحله ی بلوغ 3- مرحله ی پس از بلوغ
در مرحله ی پیش از بلوغ ، صفات ثانویه ی جنسی شروع به رشد می کنند ولی اندام های تولید مثل هنوز به طور کامل رشد نیافته اند .
مرحله ی بلوغ خط تقسیم مرحله ی کودکی و نوجوانی است که در آن معیارهای بلوغ جنسی ظاهر می شوند: نخستین عادت ماهیانه در دختر به عنوان صفت اولیه ی جنسی و انزال منی در پسر .صفات ثانویه نیز به رشد خود ادامه می دهند و سلولهای جنسی از اندام های جنسی به وجود می آیند.
در مرحله ی پس از بلوغ که برخی آن را مترادف با دوره ی نوجوانی دانسته اند،صفات ثانوی جنسی به خوبی رشد یافته و اندام های جنسی رشد کافی پیدا کرده اند ( شهر آرای ،1384).
بلوغ جنسی
بلوغ جنسی از اموری است که فهم آن معمولاً برای جوان مشکل است و گاه اولیا نیز به نکات و ظرایف این بلوغ توجه ندارند اگر بلوغ جنسی رشدی متعادل داشته باشد جوان با مشکل روبه رو نخواهد شد .
اگر فرد قبل از 15 سالگی دچار بلوغ زود رس شود عوارض منفی گریبانگیر او خواهد شد.(حقجو،1374).
در این دوره دستگاه جنسی به حد کافی رشد نموده و نواحی شهوت زا را که قبل از بلوغ به صورت پراکنده در بدن ( کشاله ی ران یا ناحیه ی پستانها و گردن و لبها ) بودند متمرکز می سازد و در نتیجه یک نوع همگرایی ایجاد می شود.
در این تحول برآورده نشدن نیازهای خاص مرحله ی بلوغ و افراط در نیازها می تواند فرد را دچار مشکل کند. مرحله ی بلوغ مهم ترین رویداد جنسی فرد به حساب می آید که آگاه ساختن نوجوان در هنگام بلوغ به مسائل جنسی و تغییرات فیزیولوژیکی و روانی باعث می شود تا با دیدی طبیعی و عادی به این تحول بنگرد.(کجباف ،1378).
علائم بلوغ در پسران
1- محتلم شدن : یعنی در خواب یا بیداری از انسان منی خارج می شود.
2- روییدن موی درشت در اطراف آلت تناسلی
3- رشد سریع بیضه و آلت تناسلی
4- روئیدن موهای نرم پشت لب به خصوص در دو انتها
5- بم شدن صدا
6- به حداکثر رسیدن اندازه ی حالت تناسلی و بیضه ها (کجباف،1378 و حقجو،1374).
علائم بلوغ در دختران :
تغییرات جسمی در دختران بدین شکل است:
1- بزرگ شدن سینه
2- روئیدن و رشد موهای زهاری صاف و کم رنگ
3- حداکثر رشد سریع بدن
4- ظهور موهای زهاری مجعد
5- شروع قاعدگی
6- رشد موهای زیر بغل
حدود سن بروز قاعدگی 10 تا 17 سالگی است و متوسط آن 13 سال است (کجباف،1378).
تفاوت های جنسی پسران و دختران
«از جمله تفاوتهای جنسی این است که پسران بیش از دختران خواستار اوج لذت جنسی هستند بیش از دختران به خیالبافی های جنسی پناه می برند نسبت به نشانه های جنسی حساسترند در خواب بیشتر از دختران به اوج لذت جنسی می رسند. برای باقی ماندن در حالت تحریک جنسی کمتر به تحریک مداوم نیاز دارند، میزان روابط جنسی آنان با بیش از یک نفر بیشتر از دختران است،کمتر از دختران اصرار دارند که محبت بر روابط جنسی حاکم باشد و دوام روابط زوج خاص بیشتر مورد نظر دختران است تا پسران ( کجباف ،1378).
وظایف مربی در دوران بلوغ
مربی می تواند با انجام کارهای زیر به نوجوان کمک کند تا این مرحله را به طور عادی سپری کند: آگاه ساختن نوجوان از وقوع تغییرات نگران کننده ،جلوگیری و یا هدایت نوجوان از انحرافات جنسی ،مثلا در صورت انحرافاتی نظیر خود ارضایی و عشقبازی با خود که در این دوره به وجود می آید باید او را بر حذر داشت و در عین حال امکان فعالیتهای سالمی را برایش فراهم آورد تا بتواند امیال نوظهور را ارضا کند یا جهت آنها را تغییر دهد ( کجباف ،1378).
اهمیت بلوغ از نظر اسلام
این دوره از لحاظ اسلام دارای اهمیت بسیار زیادی است به طوری که در آن بنای شخصیت فردی و اجتماعی جوان پایه ریزی می شود .
در این دوران حساس جوان واقعاً نمی داند چه کند و چه چیزی در وجود او اتفاق می افتد و تغییرات عمومی جسمی و روانی آن چنان سریع و همه جانبه عمل می کنند که نوجوان را دچار تشویش خاطر و نگرانی می کند. از این رو در این زمان او شدیداً نیاز به محبت دارد و در پی یافتن یک نقطه ی اتکا ی روانی و روحی است و دوست دارد دیگران به شخصیتش احترام بگذارند و او را مورد توجه قرار دهند. جوان در این مرحله خود را هم ردیف با سایر اعضای خانواده می پندارد.
پیامبر (ص) در این زمینه می فرماید " سفارش می کنم شما را به خیرخواهی جوانان ».
سید بن طاووس که یکی از بزرگترین و برجسته ترین علمای قرن ششم است و توفیق تشرف به خدمت حضرت ولی عصر را داشته در باره ی بلوغ و تکلیف به فرزندش خطاب به وی چنین می گوید : اگر با من عنایاتی که خداوند مرحمت فرموده زنده بمانم روز تشرف تو به سن تکلیف را عید قرار میدهم و 150 دینار صدقه خواهم داد. مقام معظم رهبری نیز فرمودند: رسیدن به سن تکلیف نوعی افتخار است چرا که پروردگار با انسان از طریق دستورات و احکام خود سخن می گوید و ورود به سن تکلیف روز شادمانی و عید است (طهماسبی ،1383) .
انحراف جنسی
حکمت غریزه و دوام نسل و وجود آدمی است از راه لذتی که در ارضای آن احساس می کند به نحوی غریزه را می پذیرد و آن را در خود پرورش می دهد .
طبیعی است که استفاده از آن باید به موقع ، روی ضابطه و طبق. قواعد عرف و شرع و قانون باشد هر گونه تخطی از ضوابط فوق انحراف خوانده می شود و بنابراین کسی که به ارضای غریزه از راه نامشروع یا بهره ی ناصواب از آن پیش از موقع دست بزند منحرف است ( قائمی ،1372).
معیارهای رفتار جنسی طبیعی و غیر طبیعی
1- روش آماری : طبق این روش رفتارهایی را که اکثریت جامعه انجام می دهند و مورد قبول آنها ست ،رفتار عادی تلقی می شود و هر رفتار جنسی که کمیاب و نادر تحقق می پذیرد ،انحراف جنسی محسوب می شود .
2- روش جامعه شناختی : بر اساس این روش تفاوتهای فرهنگی باعث می شود که در هر جامعه ای نوع خاصی از رفتار جنسی انحراف شمرده شود که حداقل مخصوص همان جامعه است. در این روش معیار دقیقی برای انحراف جنسی مشخص نیست چه بسا یک رفتار جنسی در جامعه ای انحراف و در جامعه ای دیگر عادی و طبیعی تلقی گردد.
3- روش روانشناختی جدید: معیارهای انحراف در این روش عبارتند از :
الف) فرد از انجام آن ناراحت و در رنج است.
ب) احساس عدم کفایت می کند.
ج) این عمل برای او عجیب و غریب است .
د) آسیب بدنی به شخص با دیگران وارد می کند ( کجباف ،1378).
کنترل میل جنسی
آزادی بی قید و شرط در ارضای میل جنسی سبب بروز انحرافهای جنسی می شود. کنترل میل جنسی یکی از راه های پیشگیری است و کنترل نگاه نیزیکی از راه های کنترل میل جنسی است .
یکی دیگر از شیوه های کنترل میل جنسی روزه داری است. روش دیگر ورزشهای بدنی از قبیل کوهنوردی ،شنا و ... است.
طریقه ی سخن گفتن زنان با مردان باید از جانب زنان مراعات شود یعنی در تکلم از خود نرمی و عشوه گری نشان ندهند تا باعث جلب توجه مردان شوند .
توقف نکردن زن و مرد نامحرم در خلوت نیز از دیگر راه های پیشگیری است (کجباف 1378).
خود ارضایی
در میان انبوه مشکلاتی که جوانان امروز را احاطه کرده است مسئله ی غریزه ی جنسی شاید مهم ترین مشکلاتی است که آنها را با تحدید می کند از یک نظر در دوران جوانی شهو ت جنسی یگانه حاکمی است که در کشور تن حکومت می کند. اگر این غریزه در دوره ی جوانی به صورت صحیحی رهبری نگردد، خرد کننده ترین ضربه را بر پایه ی سعادت جوانان خواهد زد. زیرا به موازات شکوفایی این غریزه در روح جوان، طوفانی ایجاد می شود که اگر برخورد با آن غفلت گردد چه بسا جوانان را در آستانه ی انحرافات روانی و بهره برداری های غیرطبیعی از این نیروی حیاتی قرار می دهد واز جمله این انحرافات وحشتناک ترین و خانمان سوز ترین آنهاست، عمل غیر اخلاقی و زیانبار خود ارضایی است که اگر این عمل جنبه ی اعتیاد به خود بگیرد انسان را تا آستانه مرگ پیش می برد (زمانی 1386)
خود ارضایی دراثر عوامل تحریک گریبانگیر جوان می شود. این عمل در مردان استمناء و در زنان استشهاء نامیده می شود. در این مورد وقتی عوامل تحریک غریزه جنسی فرد را تحریک کند با خود کاری انجام می دهد که از او منی بیرون بیاید (حقجو. 1374 ).
تعریف استمنا
استمنا یا خود تحریکی به این معنی است که فرد با خود رابطه ی جنسی انجام داده و کاری می کند که از او منی خارج گردد ( کجباف،1378) .
استمنا عبارت است از بیرون کردن منی خود از راه غیر طبیعی مالیدن : مالیدن آلت با دست یا سایر اعضای خود به اعضای دیگری غیر از همسر (دستغیب ،1385).
عمومیت خود ارضایی
عمل خود ارضایی منحصر به جوانان و یا کودکانی که تازه پا به بلوغ گذرانده اند نیست بلکه عمومیت دارد. چه بسا سالخوردگانی هستند که به این عمل معتادند .در بین اشخاصی که به این عمل مبتلا هستند آنهایی که در سن کودکی هستند اصلا درباره ی عملی که مرتکب می شوند کمترین اندیشه ای به دل راه نمی دهند ولی آنهایی که قدری به اصطلاح پخته ترندیا اقلا خوب و بد را می دانند پیش خود این کار را اینطور توجیه می کنند که خواه ناخواه نباید شهوت دفع شود (زمانی ،1386).
عوامل ابتلا به خود ارضایی
عوامل متعددی می تواند در ابتلا به خود ارضایی نقش داشته باشند که در اینجا به چند مورد از این عوامل اشاره می شود :
1- عدم توجه اولیا و خانواده : غفلت خانواده ها و سهل انگاری در تربیت اخلاقی فرزندان
2- زیاده روی در مهر ورزیدن : اولیا در حین بوسیدن و ور رفتن با فرزند به آلت تناسلی او دست زده و کودک از این عمل لذت می برد و کم کم برایش به صورت عادت در می آید .
که در ادامه ی عمل در نوجوانی سبب بروز خود ارضایی می شود. امام علی (ع) درباره ی قبح این عمل می فرمایند : بازی کردن مادر با آلت تناسلی دختر بچه شش ساله یک قسم زنا محسوب می شود .
3- بی توجهی پدر و مادر به کارهای فرزند : یکی از موجبات مبتلا شدن کودکان و نوجوانان بعضی شوخی های تحریک آمیز و یا احیانا ارتباط های بی ضابطه آنها با همسالان خود در مدارس یا در کارگاه ها است. بعضی از والدین احساس می کنند به محض فرستادن کودک به مدرسه تصور می کنند مسئولیت تربیتی ساقط شده و به عهده ی آموزشگاه است.
4- کوتاهی انجمن اولیا و مربیان: یکی از وظایف این انجمن ارتباط میان خانه و مدرسه و نزدیک نمودن نظرات والدین با مربیان است. اما انجمنهای اولیا و مربیان در بسیاری از موارد جنبه ی تشریفاتی دارند و سالی یکی دو بار به فکر همکاری می افتند، آن هم از جنبه های مادی و یا اضطراری . موریس درباره ی نحوه ی جلوگیری مربیان از این بحران و انحرافات می نویسد " به طور معمول اگر سعی کنیم که جوانان را به زندگانی سالم و فعال عادت بدهیم و آنان را از بیکاری و تنهایی دور بداریم، با این مرض مبارزه نموده ایم و اگر پدر بتواند به بهترین وجهی عواقب وخیم این عادت زشت را به پسر خود بفهماند موضوع چندان مهم نخواهد بود». اصل موضوع این است که جوان نو رسیده چنین تصور نکند که در نتیجه ی ابتلا به این عادت از صورت انسان خارج شده و یا دیوی گردیده است زیرا در این صورت فشار افکار و تردید او را خرد و مضمحل می سازد.
5- آلودگی های محیط : آزادی بیش از حد برای نسل جوان و وجود فیلم های تجارتی و شهوانی ،کتابها و مجلات و روزنامه هایی با عکس های مستهجن و برنامه های مبتذل و محرک غریزه و آهنگهای متعدد عامل تحریک جوانان به این عادت شوم هستند جامعه ی بدون اخلاق، از وسایل و ادوات زندگی استفاده ی غلط و مضر می نماید و آلودگی محیط شامل خیلی از امور می شود که از جمله آنها می توان از رسانه های صوتی و تصویری و اصلاح سیاست ها و برنامه های حاکم بر این امور را نام برد .
6- سستی پایه های مذهبی : تا زمانی که انسان از سرمایه های نفیس عقیده و ایمان بی بهره باشد روزگار وی نیز بدتر و بدتر می شود. هنگامی که جامعه دستخوش تزلزل دینی و اخلاقی گشت ،دیگر وجدان فرد چندان بر او حکومت نمی کند چون بسیاری از نکات را بد می پندارد تا آنها را محکوم سازد و به قضاوت جامعه نمی گردد و به طور دلخواه عمل می کند.
7- مطالعه ی مجلات و کتابهای گمراه کننده : سال ها پیش در یکی از روزنامه های آماری منتشر شد که سال گذشته در هر 34 دقیقه یک عمل منافی عفت صورت گرفته و از قول اسقف کانتریوری اظهار نظر شده بود که سینما و تلویزیون و انتشار کتب و مجلات غیر اخلاقی عامل اساسی این انحراف است .
8- چشم چرانی : چشم چرانی یکی از عوامل بسیار مهمی است که جوان را به طرف پرتگاه انحرافات سوق می دهد. باید اصل حرمت چشم چرانی و عوارض آن با شیوه های مناسب به جوانان و نوجوانان گوشزد شود و از طرف دیگر از صفات فطری و فضایل انسانی آن ها کمک گرفته شود.
مثلا به آنها گفته شود اگر خواهر یا مادر شما بود این عمل را انجام می دادید.
عواملی نیز هستند که در کودکی موجب ابتلا به این عمل قبیح می شوند .
عدم توجه والدین به نظافت و بهداشت فرزندان ، بی توجهی در امر تخلیه و دفع آنها ،عدم مراقبت در تهیه لباس زیرین ،وجود بیماری در ناحیه تناسلی که خود ناشی از عدم رعایت بهداشت است، عدم مراقبت مادر که در برخی ا ز موارد سبب مساله ی بازی با خود می گردد.( قائمی ،1372 و زمانی 1386)
تفاوت خود ارضایی با آمیزش مشروع
اگر چه از لحاظ ضایعات فکری هر دو دقیقا یکی است یعنی بر اثر انجام هر یک از این دو عمل از انسان مقداری مایع خارج شده و ضایع می شود ولی در دفع شهوت طبیعی ،انسان احتیاجی ندارد که از قوای تخیلی و مغزی خود استفاده کند در صورتی که در این (عمل خود ارضایی ) فرد مجبور است صحنه های خاصی را در فکر خود مجسم کند تا دفع شهوت انجام گیرد و همین تجسم هاست که قوای فکری و ذهنی را آن چنان فرسوده می کند که در مدت کوتاهی به کلی از کار می افتند و انسان مبتلا به چنین عادت زشتی به فراموش کاری و کند ذهنی مبتلا می شود. گذشته از این چون وسیله ی آمیزش همه وقت و در همه جا فراهم نیست خود یک نوع امساک یا پرهیز و محدودیت برای انسان به وجود می آید در صورتی که در خود ارضایی همیشه و همه جا فراهم است ( زمانی ،1386).
شیوع استمنا
بر اساس یک تحقیق در یک کودکستان آمریکایی از 280 پسر و 300 دختر از سنین 2 تا 5 سال حدود 34 درصد پسران و 21 درصد دختران به استمنا گرفتار بوده اند ( کلینیک برلن) . تحقیقی دیگر درباره ی کودکان 9- 7سال نشان داده است که از 1000 کودک مورد بررسی 53 مورد استمنا دیده شده بود. بررسی دیگری درباره ی کودکان از تمام سنین صورت گرفته و نشان داده است این انحراف 3/6 درصد از کودکان را در بر می گیرد.(قائمی،1372)
متاسفانه به واسطه ی مشکلات بی حد و حساب ازدواج و تجرد جوانان ،این بیماری خانمان سوز و گناه کبیره ،شیوع فوق العاده پیدا کرده و دانسته یا ندانسته بسیاری از جوانان را به انواع بیماری ها مبتلا می سازد (دستغیب ،1385).
بحران استمنا در کشور ما وسعت زیادی پیدا کرده و حتی سن این بیماری نیز روزبه روز در حال کاهش است و حتی در بین کودکان نیز افزایش یافته است که لزوم توجه والدین و مربیان را می طلبد (صالحی ،1385) .
استمنا نوزادان
دستگاه تولید مثل از اواخر هفته ی هشتم شروع به رشد می کند .در آغاز تخمدانها و بیضه ها به صورت مجموعه ای از بافت ها در هر دو جنس دید ه می شود چنانچه هورمون مترشحه از بیضه ها فعالیت کند موجود پسر و در غیر این صورت دختر خواهد بود.
از حدود 15 تا 19 ماهگی خود انگیزی در هر دو جنس شروع می شود یعنی کودک همان طور که درباره ی انگشتان و دهان خود کنجکاوی می کند در این مورد نیز چنین است .
احساس لذت از تماس ملایم ناحیه ی تناسلی حاصل می شود. این احساسات به همراه میل عادی برای کاهش بدن،سبب علاقه ای طبیعی به لذت خود ارضایی در این دوره می شود .
کودکان علاقه ی فزاینده ای به دستگاه تناسلی دیگران، والدین،کودکان دیگر و حتی حیوانات پیدا می کنند .وقتی کودک همبازی پیدا می کند در مور دستگاه تناسلی خود و دیگران به تفتیش می پردازد که اگر با ترس گناه آلود مهار نشود به لذت مداوم ناشی از تحریک جنسی کمک می کند.
در کودکان شیر خوار ممکن است روزانه چندین مرتبه نعوظ دست دهد و اغلب زمانی است که مثانه پر از ادرار شده و تحریک مضیقه شروع می شود تا راه ادرار باز شود و در چنین حالتی است که نعوظ روی می دهد.
نزد بعضی زمان ادرار ، نزد بعضی در پایان ادرار کردن نعوظ روی می دهد . اثر سوز آور آمونیاک در دختران و پسرانی که پوشاک آنها دیر عوض می شود خصوصا در مورد عفونت های علقه یا فرج و مهبل نعوظ روی می دهد و کودک با به هم مالیدن رانهای خود لذت می برد که این لذت بردن و استمنا بدون انزال است که کم کم با رشد روانی و جسمی کودک رشد جنسی وی نیز پیش می رود و لذت جنسی در وی بوجود می آید (صالحی ،1385).
استمنا ممکن است از یک ماهگی هم در نوزادان دیده شود.این اختلال ممکن است چند دقیقه یا چند ثانیه طول بکشد که اساس آن ایجاد تحریک در ناحیه ی تناسلی به طرق مختلف است و این اختلال در پسران بیشتر دیده می شود (قائمی ،1372).
استمنا کودکان
در سنین بالاتر مثلا در 3 الی 4 سالگی خارش در ناحیه ی تناسلی و مقعد که سبب عصبانیت زیاده از حد می شود ترس های شبانه و خواب نا آرام ،موجب می شود که کودک با خارش آلت تناسلی خود با دست عادت بیزار کننده ای را فراهم نماید که این عمل تبدیل به استمنا می شود .در این کودکان دست زدن اولیه به آلت تناسلی بی ضرر بوده و با احساس ویژه قوت می گیرد. تدریجا آن عمل مبدل به عادت مزاحم و نامناسبی می شود که به زحمت می توان از آن رهایی یافت (صالحی ،1385) .
عوامل بروز استمنا در کودکان
عواملی که باعث بروز این عادت شوم در کودکان و نوزادان و تحریک آنها می شوند را بدین شرح می توان نام برد؛ تماس و دستمالی کودک با اعضای تناسلی خود ، تماس جسمی و بوسه های افراطی کودک توسط اطرافیان ، دستمالی اطرافیان(مادر) به کفل و ران کودک و نوازش های بی مورد ،عادت کودک به منقبض کردن عضلات مربوط به دفع ادرار ،خارش در ناحیه ی آلت تناسلی و مقعد ،لم دادن و به خود پیچیدن کودک در رختخواب بعد از بیدار شدن، اختلاط و روابط کودک با جنس مخالف خود در مهد ها و مراکز نگهداری کودک ، غلغلک دادن کف پا و نقاط حساس کودک ، عریان بودن کودک و دستمالی یکدیگر ،حمام کردن پدر با دختر بچه ی در حد تمیز و مادر با پسر بچه ی ممیز ، دیدن فیلم ها و صحنه های مهیج، شنیدن و خواندن داستانهای تحریک آمیز، هم نشینی و هم بازی شدن کودک با کودکان مبتلا به مشکلات جنسی و تنها گذاشتن این کودکان در یک اتاق ، دست کشیدن مادر به آلت و مقعد کودک د ر هنگام شستن و طهارت بعد از دفع ادرار ،مشاهده های رفتارهای جنسی والدین توسط کودک ،عریان یا نیمه عریان خوابیدن کودکان بایکدیگر و یا همراه والدین در یک بستر، اشکال در ختنه و کمی یا زیادی پوست اطراف آلت ،تماس و اصطکاک با اجسام زبر یا نرم از طریق مالیدن خود به تشک ،دوچرخه نرده و غیره، خوابیدن کودک بر روی تشک و کشیدن خود بر روی تشک ، حبس ادرار و مدفوع که منتج به خارش و لذت می شود، پوشیدن لباسهای چسبان و تنگ، سوء استفاده جنسی توسط دیگران از کودک، اختلاط روابط کودکان قبل از سن تمیز که در این خصوص ممکن است کودکان قبل از سن تمیز کارهایی از قبیل بوسیدن ،لخت شدن و به یکدیگر نگاه کردن و لمس کردن را تجربه کنند و لذتی هم از این کار ها نبرند.اما در بعد از سن تمیز با به یاد آوردن این صحنه ها نسبت به انجام آن راغب می شوند و غلغلک دادن بدن و کف پای کودک که این عمل قوای جنسی را تحریک می کند و رفلکس روی اعصاب آمیزشی و جریان خون را در آن قسمت بیشتر نموده ،تحریک قلمداد شده را به وجود می آورد. وقتی کف پای کودک تحریک شود اعصاب تحریک شده ی کودک لذت جنسی می برد که این عمل موجب بیداری جنسی در وی می شود (صالحی ،1385) .
عوارض استمنا در کودکی
استمنا در کودکان اثرات بسیار سوئی دارد که از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد:
1- فرا گرفتن حلقه ای کبود رنگ دور چشم ها
2- دست دادن حالت گیجی و ماتی
3- عدم درک و فهم سریع درس
4- ضعف چشم
5- لرزش دست و حالت تیک یا پرش عصبی
6- مبدل شدن به فردی ضعیف الاراده و فشار دیده
7- تمایل به عکس العمل های مالیخولیایی و وسواسی به صورت شکایت از ناراحتی های معده ای و شکمی
8- مبدل شدن به فردی کمرو ،خجول ،ترسو و منزوی
9- مبتلا شدن به کم خونی که کم خونی به تورم غدد وذی وتورم کانال نطفه و قسمت عقب کانال ادرار می شود.
10- مستعد شدن برای ناتوانی جنسی ، چون هنگام استمنا ارضای شهوت با تحریکات موضعی و بدون آمادگی شهوانی انجام می گیرد ،سرانجام انزال در نتیجه ی تحریک فوق العاده ی مراکز جنسی نخاع انجام می گیرد.
مداومت بر این عمل فرد را مستعد بروز ناتوانی جنسی می سازد. از نتایج نامطلوب آن در دختر بچه ها می توان به فراوانی خون در آلت تناسلی اشاره کرد که با تحریکات بیش از حد و بی اعتنایی به بهداشت عمومی صورت می گیرد.(صالحی ،1382 و قائمی ، 1372).
پیشگیری و درمان استمنا در کودکان
قبل از هر چیز باید بهداشت کودکان را مراعات نمود ضمنا پدرو مادر با توجه و دقت هر روزه و سختگیری نسبت به کودک ،سعی کنند از عواملی که باعث وارد شدن لطمه ی روحی به کودک می شود احتراز جویند. عواملی نظیر مشاجره، ناز و نوازش، لخت شدن در حضور کودک و غیره.
هنگام بروز و ظهور استمنا در کودک نباید او را مجازات نمود و یا تهدید کرد بهتر است با تدابیر انحرافی کودک را از آن عمل بازداشت مثلا ورزش بدنی ، شستشوی تدریجی و بازی حتما باید در برنامه ی روزانه ی او گنجانده شود و و زندگی او را تا آنجا که امکان دارد و تغییر داد و توقف طولانی او را در هوای آزاد و نزد کودکان دیگر بیشتر نمود و مراقبت کرد که هنگام خواب دست هایش را بیرون از لحاف بگذارد و پس از بیداری نباید گذاشت در رختخواب لم بدهد و به خود بپیچد .
پدر و مادر اگر این عادت را فرزند خود دیدند. بایستی به عنوان یک بیماری به آن نگاه کنند و برای درمان آن از بهترین را ه ها عمل کنند و ترجیحاً با پزشکان و مشاوران مشورت کنند تا کودک خود را هر چه زودتر از این بیماری صعب العلاج نجات دهند.(صالحی ، 1385)
عوارض و مضرات استمنا در بزرگسالی
این عمل دارای اثرات بسیار سوء و خطرناکی است که عبارتند از :
1- عوارض و مضرات بدنی : که شامل سستی و رکود اعضا ،پیدایش لرزش در دستها و بدن ، درد کمر ،گیج رفتن سر ،درد سر ، دفع مقداری از پروتئین های بدن و مواد معدنی که خود موجد عوارضی است از جمله آنکه رشد استخوانها را کاهش می دهد، بیحالی، رنگ پریدگی، پدید آمدن خوابهای بی موقع ،رشد نامناسب اعضا،خستگی و خواب آلودگی مفرط،عدم توجه،مبتلا شدن به سل که بر اساس آمارها از هر ده نفر فرد مبتلا به این عمل 4 نفر مبتلا به سل هستند ، ضعف قوه ی بینایی و شنوایی، مبتلایان به این عمل غالبا چیزی شبیه یک پرده را جلوی چشم زمانی که چشم های خود را می بندند، می بینند که در صورت ادامه پیدا کردن این ناراحتی چشم شان سیاهی رفته و دچار سرگیجه شده و به زمین می افتند.همچنین به طور مداوم صدای ناهنجاری در گوش خود احساس می کنند که برای آنها بسیار ناراحت کننده است، تورم مخاط مجرای ادرار در پسران و تحریک موضعی و سرخی اطراف مهبل در دختران و گاهی ترشحات و عفونتهای در هر دو گروه ،صدمه به سلامت جسمی و عصبی به علت هیجان زدگی و پیشروی آن هیجان ،ناراحتیهای قلبی و معده ای، خارش در دستگاه تناسلی ،خروج مواد معدنی از بدن، تحریک زیاد هیپوتالاموس و در نتیجه تحریک افراطی غدد جنسی که سبب پرکاری نامتناسب آنها می شود و بلوغ زود رس را به دنبال دارد ،کاهش و تغییر مکرر قوای جسمی و روحی که به ضعف عمومی بدن و بالاخره پیری زود رس می انجامد، بی اشتهایی و در صورت افراط ضعف استخوانی و ناراحتی های مفصلی، ضعف جنسی و انزال زود رس ،جاری شدن آب از دهان ،حرکات و گردش نامناسب چشم در حدقه.
2- عوارض و مضرات اخلاقی: بزرگترین زیان این عمل اسارت و بردگی در بند شهوت است او دائما به دنبال لذت آنی است و امروز را می طلبد نه فردا را
نوجوان همیشه خود را در رویاهای کاذبه ای می بیند و عادات عشقبازی کاذب در وی می شود همیشه در آشفتگی های روانی به سر می برد و برای ارضای بعدی خود به چشم چرانی ها ،دلبستگی به عکسهای محرک و دیگر انحرافات دست می زند.
3- عوارض و مضرات روانی: ایجادضعف در حافظه، غلبه ترس بر فرد به خاطر عوارض بعدی ،تشتت فکر ، عدم امکان تمرکز حواس،عدم تسلط بر اراده که جلوه اش در کسانی که می خواهند دست از عمل بردارند و نمی توانند یافت می شود ،عدم تسلط بر خود ،پیدایش اضطرابهای جدید،جنون و دیوانگی : این عمل از لحاظ جنسی فرد را فرسوده می کند،یعنی غدد مترشحه داخلی را از کار می اندازد که غدد سازنده ی منی از این جمله اند که رفته رفته کوچک شده و به صورت نخودی در می آیند و قادر به ساختن منی نیستند. در بین مبتلایان کسانی که در اثر ندانم کاری والدین از کودکی به این عادت شوم گرفتار شده اند دچار جنون می گردند، توجه مداوم به مسائل جنسی که سبب جلوگیری از تفکر آزاد می شود،گوشه گیری ، یأس و بی تفاوتی نسبت به مسائل مهم و حیاتی ،غم و کدورت ، آزاد خواهی و آزارطلبی، سلطه ی آلودگی بر نیروی عقل و تحت الشعاع قرار دادن آن، بروز رفتار وسواسی همراه با اضطراب ،افسردگی ،تندخویی و بد بینی ،پیدایش عوامل ترس، احساس پشیمانی ،ایجاد ضعف در برقراری رابطه فکری و روحی با دیگران (قائمی ،1361 و زمانی ،1386 و کجباف،1378 ).
استمنا و تاثیر آن بر روابط زناشویی
استمنا توام با ارضای کامل جنسی نیست و در صورت تکرار در دفعات بعدی به صورت یک عادت کامل، مرکب از عادات روانی و عضوی در می آید که در این صورت شخص مبتلا حتی به طور غیر ارادی، آن را ادامه خواهد داد و گاهی افزایش نیز می دهد که به همان نسبت ضررهای وارده بیشتر خواهد بود.
در هر بار دفع منی انسان از دو جهت جسمی و روانی در معرض تخلیه و کاهش نیرو قرار می گیرد که در جریان روابط زناشویی این تغییری قوای روحی با توجه به القائات روانی فرد مقابل ،جبران می شود (کجباف،1378) .
اهمیت پیشگیری از استمنا در بزرگسالان
این قسمت اساسی تر و لازم تر از درمان است. چون افرادی که در اثر بی اطلاعی گرفتار این عادت شوم می شوند و این امر دائما روح و جان آنها را آزار می دهد و پس از توجه به عواقب وخیم آن هر چه سعی می کنند این عادت را ترک کنند کمتر موفق می شوند. این امور به ما می آموزد که به موضوع جلوگیری از فراهم شدن این عادت زشت، اهیمت فراوان بدهیم و یقین کنیم یک عادت غلط، کانون خطرناکی است برای تحقق سعادت انسان.
جوانانی که خود را به آسانی به دست اعتیاد های غلط می سپارند نمی دانند چه زنجیر گران و درد آوری به دست و پای خود می بندند که رهایی از آن به این آسانی میسر نخواهد شد.(زمانی ،1386)
نقش والدین در پیشگیری از استمنا نوجوانان
بدون شک والدین نقش بسیار مهمی در جلوگیری از به دام افتادن نو باوگان خود در این عادت شوم و مذموم دارند. برای مثال هر زمان که فرزندشان بی موقع به مستراح می رود و زیاد در آنجا معطل می شود و یا به عنوان درس خواندن در اتاقی خلوت می کند؛کاملا مواظب باشند و اعمال و رفتار او را کنترل کنند.
همچنین در صورت مشاهده ی رفتارهای خلاف از فرزندان به وسیله ی نصیحت ،تهدید ،نوازش و یا از راههای دیگر آنان را وادار سازند که از این عمل دست بردارند.
مواظبت والدین در مورد نوجوان منحرف نیز می تواند تاثیر زیادی داشته و او را از این عمل باز دارد و یا حداقل تعداد دفعات این عادت انحرافی و شوم را کم و به تدریج ترک می کند.
بدون شک والدین آگاه و با سواد که به مسائل نوجوانان و کودکان اشراف داشته باشند می توانند از منحرف شدن فرزندانشان در این منجلاب جلوگیری نمایند.
نکته ی دیگر در مورد وظیفه ی والدین این است که هر گاه فرزند خویش را مبتلا به این عمل مذموم یافتند با برنامه ای دقیق و در همین حال معقول آنها را از این گرفتاری خطرناک نجات دهند ،مثلا اگر زمینه ی ازدواج را برای فرزندانشان فراهم می بینند به فکر آماده سازی مقدمات آن افتاده وبه فرزند خویش بگویند: هر گاه دیدی آماده ازدواج هستی بگو تا برایت همسری انتخاب کنیم (زمانی ،1386) .
نکته ای در ترک خود ارضایی
همه کارهای مشکل با همت و کوشش انسان قابل حل است .پس نباید وقت را فوت نمود و مبارزه علیه این مشکل را به تعویق انداخت.
عاداتی که در سالیان دراز برای کسی جزء طبیعتش شده یک شبه از سر به در نمی رود. بیشتر آثار شومی که به واسطه ی این عمل به وجود آمده اند پس از ترک آن در مدت نسبتا کوتاهی برطرف خواهند شد ، زیرا نشاط جوانی می تواند بیشتر ضایعات گذشته را جبران کند – نه همه ی آن را – به شرط اینکه زود متوجه شده و این نیروی پرارزش جوانی را از دست نداده باشد.
لذا آن دسته از جوانان مبتلا که از جوانان مبتلا که از بهبودی خود مأیوس و یا در تردید اند باید بدانند که سخت در اشتباه اند و همین یأس و یا تردید بزرگترین سد راه آنهاست. بنابراین نخستین و لازم ترین موضوعی که باید به آن توجه داشت ایمانی قوی و اعتقادی محکم است بر اینکه با این عمل می توان مبارزه کرد و از عواقب شوم آن رهایی یافت(زمانی ،1386).
راه های درمان خود ارضایی در بزرگسالی
در جوانانی که مبتلا به این عادت هستند میل جدی به اصلاح وجود دارد که والدین و مربیان باید در جهت درمان آن اقدام کنند. به طور کلی برای درمان این بیماری راه های زیر پیشنهاد می شود:
1- تصمیم جدی به ترک عمل و تقویت آن با موادی نظیر نذر به خصوص در جوانانی که زمینه مذهبی دارند.
2- اجتناب از هر گونه تحریک مصنوعی: جوان باید از تماشای فیلم های ویدئویی مبتذل ،موسیقی های مستهجن و یا مطالعه رمان های عشقی و تماشای عکس های شهوت انگیز به شدت اجتناب ورزد. اینگونه تحریکات مصنوعی مسیر فکری جوان را از مسائل اصولی زندگی تغییر می دهد و به سوی مسائل جنسی آن هم به صورت طغیانگر می کشاند.
بنابراین باید از تمام زمینه های تحریک مخصوصا چشم چرانی و نگاه های آلوده اجتناب ورزید
3- تهیه ی برنامه ای فشرده برای تمام وقت: تهیه ی برنامه ای فشرده برای تمام اوقات به طوری که حتی یک ربع ساعت هم نباید بیکار بود از نکات بسیار مهم است .
افرادی که در دام این اعتیاد گرفتار شده اند ،اگر برنامه ی مشغول کننده ای برای تمام وقت خود نداشته باشند به آسانی نمی توانند این عادت را ترک کنند.
4- جایگزین نمودن عادت جدید به جای آن عادت شوم : به عقیده ی روانشناسان برای ترک یک عادت حتما باید به سراغ یک عادت خوب رفت و آن را جانشین آن عادت بد نمود.
در این مورد درهمان ساعتی که انگیزه ی آن در مبتلایان تولید می شود به سراغ برنامه ای خاص که برای چنین ساعاتی پیش بینی شده بروند مثلا مسابقه ی علمی ،ورزشی و هوش ،مطالعه ،ورزش و... .
5- پرهیز مطلق از تنهایی و ایجاد موانع: معمولا انسان خواسته هایی را دنبال می کند که به آن دسترسی داشته باشد و بتواند به آن برسد. وجود موانع و فراهم نبودن مقدمات عادت زشت، خود عامل بزرگی است برای ترک اینگونه اعمال و یکی از معایب بزرگ عمل خود ارضایی فراهم بودن مقدمات آن است لذا افراد مبتلا از تنها ماندن به شدت اجتناب ورزند و هر گز در خانه تنها نمانند ،شب تنها در اتاق نخوابند ،تنها برای مطالعه به نقاط خلوت نروند و به محض احساس ناراحتی در خود تا آنجا که می توانند مانعی ایجاد کنند.
6- تلقین (خود گویی): تلقین روشی است که در آن انسان تمام عادات زشت و نکوهیده ی خود را از بین می برد و هر امر ثابتی را محو می کند.
افراد مبتلا باید از تلقین برای ترک این عمل استفاده کنند و برای اینکه این عمل در آنها موثر بیفتد باید تلقین را به صورت چندین روز پشت سر هم ادامه دهند .بدین صورت که هر روز در محل آرامی رو به آسمان دراز کشیده و این جملات را تکرار کنند « من خود قادر هستم این عادت بد را از خودم دور کنم ،من قادرم».
7- پرهیز کامل از: همنشینی با افراد منحرف و مبتلای به این عادت ،تصور و فکر کردن به این عادت و قرار گرفتن در مکانهای تحریک آمیز.
8- تقویت عمومی و رژیم غذایی: داشتن یک رژیم غذایی سالم موجب تقویت عمومی بدن و تقویت اعصاب می گردد.
9- استمداد از نیروی ایمان : خود را فردی مطرود و نفرین شده حساب نکردن، امیدواری به لطف حق،نذر و عهد و قسم از مواردی است که در این مورد باید رعایت کرد.
10- بستر خواب : یکی از مواقع حساس جوان ، بستر خواب و دقایق اولیه ی استراحت است که جوان در معرض انواع تفکرات تحریک کننده قرار می گیرد و در عالم خیال خواسته نفسانی قرار می گیرد.
برای مقابله با این عمل باید :
1- قبل از ورود به بستر خواب آلت تناسلی را با آب سرد شستشو داد.
2- حتی الامکان قبل از ورود به بستر مطالعه داشت.
3- در هنگام غلبه ی خواب به بستر رفت.
11- ورزش : ورزش یکی از مهمترین و سالم ترین راه های آرام کردن التهابات جوانان و غریزه ی جنسی است .
12- ازدواج : برای جوانان به خصوص جوانان مبتلا به انحرافات جنسی ضروری است که در نخستین فرصت، ازدواج کرده و بدین وسیله درب تمام انحرافات را به روی خود ببندند. (زمانی ،1386 و قائمی ،1361)
سایر راه های درمان : تقویت روح مذهبی، آگاهی دادن ا ز عواقب این امر ، رعایت دستورات بهداشتی و استحمام با آب سرد ،گذاردن دستها خارج از رختخواب و عادت به آن، خوابیدن با لباسهای مناسب ،خود داری از پوشیدن لباس زیر بسیار نرم و یا بسیار زبر ،پوشیدن شلوارهای بدون جیب برای مدتی ، بیرون آمدن از رختخواب به محض بیداری ،درمان بیماریهای انگل و کرمک ،ایجاد زمینه های اشتغال، ایجاد سرگرمی های هنری ،روزه گرفتن، تشریح وظایف دستگاه تناسلی و وظایف آینده ی فرد به عنوان پدر، مادر و همسر ،کنترل خواندنیها ، شنیدنی ها و لمس کردنی های فرزند توسط والدین، توجه به رژیم غذایی ، ماساژ بدن پس از استحمام ،ایجاد روح امید در فرد ،جلوگیری از معاشرت های ناروا، استفاده از هوای آزاد ،خود داری از ترس ،اضطراب و نا امنی ( قائمی ،1361 و زمانی ،1386).
یک سؤال ؟
ممکن است گفته شود این چنین جوانانی قادر به تصمیم گیری نیستند و بارها تصمیم گرفته اند و مجدداً دست به عمل زده اند چاره چیست؟
در پاسخ باید گفته شود که برای ترک اعتیادهای غلط نباید عجولانه و فوری تصمیم گرفت ،بلکه برای اتخاذ تصمیم باید فکرکرد ،تمام جوانب مسئله را دید و با سر پنجه ی عقل و فکر پرده های جهل و خیانت را کنار زد.
و اما پاسخ سؤال : یک فرد هرگز در حضور معلم ،مربی،پدر و مادر دست به چنین عملی نمی زند پس او دارای اراده و اختیار است.
یکی از راه های تقویت اراده حاضر و ناظر احساس نمودن خداوند بر همه ی امور است. افرادی که بارها تصمیم گرفته و شکسته اند باید بدانند که شکستن تصمیم به معنی از بین رفتن همه ی آثار اراده در وجود انسان نیست. همین تصمیم شکسته شده رسوباتی در اعماق دل و روح و روح انسان باقی می گذارد و زمینه را برای تصمیم نهایی بیش از گذشته آماده می سازد. ( زمانی ،1386).
دیدگاه اسلام در باره ی خود ارضایی
تمامی روایات وارده و آیات موجود حرمت این عمل را میر سانند که در این قسمت به برخی از آنها اشاره می شود:
1- قران مجید در آیه ی 192 سوره بقره می فرماید: خویشتن را در وادی بدبختی و هلاکت نیندازید.
2- امام صادق (ع) می فرماید : استمنا گناه بزرگی است که خداوند متعال در کتابش از آن نهی فرموده است و کسی که استمنا کند مانند آن است که با خود ازدواج کرده است اگر بدانم کسی چنین علی را مرتکب می شود هرگز با او غذا نمی خورم.
3- حضرت عمار (ع) از امام صادق (ع) نقل می کند که حضرتش پرسیدند : مردی خدای نکرده با حیوانی نزدیکی کرده و یا خود ارضایی کرده حکمش چیست؟ فرمودند: هر دو از این دو عمل و هر چیزی که شبیه اینهاست در حکم زنا می باشد و حرام است.
4- از امام صادق (ع) پرسیده شد : نظر شما درباره ی خود ارضایی چیست؟ فرمودند: عمل بسیار زشت و نا پسندی است و برای جلوگیری از آن ازدواج بهترین را ه است.
5- ابوبصیر می گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود : سه طایفه اند که خداوند در روز قیامت با آنان تکلم نمی کند و به ایشان عنایتی ندارد و گناه را از ایشان پاک نمی کند و برای آنان عذاب دردناک است: کسی که موی صورت خود را بکند کسی که استمنا نماید و کسی که با او لواط شود.
6- مردی به نام طلحه ازامام صادق (ع) نقل می کند که آن حضرت فرمودند : مردی را پیش امیر مومنان علی (ع) آوردند که آن مرد استمنا انجام داده و به بازی با آلت خود عادت داشت. حضرت - به عنوان تأدیب- ضربه ای به دست او زدند به گونه ای که دستش سرخ شد.سپس از بیت المال هزینه ی ازدواج او را تامین کردند.
نتیجه گیری
با توجه به مسائل مطرح شده در متن اینگونه فهمیده می شود که مسئله ی خود ارضایی یکی از مسائل و مشکلات بسیار مهم در پیش روی جوامع امروزی است.
لازم است والدین و مربیان با این مشکل به عنوان یک بیماری گروهی برخورد کنند و همچنین گروهی شامل پزشکان،مشاوران،مربیان ،معلمان و والدین آگاه ،در قالب انجمنی ،تحت عنوان حمایت از بیماران خود ارضا به تحقیق و بررسی این بیماری شوم بپردازند .چون ضربات این بیماری به روح و روان بیماران وارد می شود و بلافاصله د ر فرصت کوتاهی بروز نمی کند کمتر مورد توجه واقع می شود و برای اینکار هسته ی مشاوره ای آموزش و پرورش نهاد مناسبی است.
از سوی دیگر همان طور که گفته شد کودکان و نوزادان هم می توانند در اثر ندانم کاری های والدین بی اطلاع به دام این عادت شوم گرفتار شوند.
بنابراین والدین نباید بر اساس علاقه و محبت نسبت به فرزندانشان ،غریزه جنسی آنان را قبل از بلوغ آشکار سازند و باعث شکست روانی – جنسی آنها شوند.
فهرست منابع
1- قرآن کریم
2- حقجو، محمد حسین (1374) ، جلوه ها و زمینه های بلوغ ،قم .انتشارات مرکز فرهنگی هنری المهدی.
3- دستغیب ،عبدالحسین (1385).ازدواج اسلامی . قم ،انتشارات دفتر انتشارات الاسلامی.
4- زمانی ،مصطفی (1386) .جوانان چرا.قم ،انتشارات کتاب بختیاری.
5- شهرآرای ،مهرناز(1384) .روانشناسی رشد و نوجوان .تهران .انتشارات نشر علم.
6- صالحی ، فردین (1385) . مؤلفه های انحراف جنسی کودکان. قم . انتشارات رازبان.
7- طهماسبی ،احمد (1383) . شیوه های رفتار با جوانان . قم .انتشارات یاقوت.
8- قائمی ،علی (1372) . خانواده و کودکان گرفتار. قم – انتشارات امیری.
9- قائمی ،علی(1361) . خانواده و مسائل نوجوان و جوان .قم .انتشارات شفق.
کجباف ،محمد باقر (1378) .روانشناسی رفتار جنسی. قم. انتشارات نشر روان.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.