روانشناسی کودکان:کودکان و مشکلات صبحگاهی(لیلا چهرازی بازی درمانگر)
اگر روز آغاز خوبی داشته باشد، امکان بیشتری وجود دارد که هم والدین و هم بچه‌ها روز خوبی در پیش داشته باشند. با این حال، ما اغلب چنان گرفتار عادت‌ها و وظایفمان در زمینه بیدار کردن به موقع، مراقبت از بهداشت کودک، فراهم آوردن غذا، رسانیدن کودک و رتق و فتق امور هستیم که این درگیری‌های اجتناب‌ناپذیر صبحگاهی می‌توانند تمام روز را خراب کنند. در این مقاله کوشش خواهیم کرد تعدادی از مشکلات والدین و کودکان که معمولا موجب گرفتاری‌های صبحگاهی می‌شود و همچنین راه‌هایی که می‌توان از آنها اجتناب کرد یا تغییرشان داد را مورد بحث قرار دهیم. هنگامی که راه‌های پیشنهادی را امتحان کردید، مشاهده خواهید کرد که این راه‌حل‌ها چه تغییر عمیقی در شروع برنامه‌های روزانه خانواده شما و همچنین دیدگاه مثبت‌تر اعضاء خانواده نسبت به یکدیگر و نسبت به روز در پیش‌رو، ایجاد خواهد کرد.
کودکانی که صبح‌ها خیلی زود از خواب برمی‌خیزند
زمانی که کودک شما صبح‌ها چنان زود از خواب برمی‌خیزد که باعث دردسر شما می‌شود، چه کاری می‌توانید انجام دهید؟ اگر کودک شما با زود برخاستن، خواب شما را برهم می‌زند و یا با پرسه زدن خودسرانه در اطراف خانه موجب نگرانی شما می‌شود، می‌توانید به او یاد دهید که در چنین مواقعی دوباره به خواب برود و یا به آرامی در رختخواب خود بازی کند. ولی در درجه اول باید بررسی کنید که آیا میزان خواب او کافی است یا نه. واقعیت این است که بعضی از کودکان به خواب بسیار کم‌تری نسبت به کودکان دیگر نیاز دارند. میزان خواب کافی در مورد یک کودک می‌تواند دوازده ساعت و در مورد کودک دیگر هشت ساعت باشد. گاهی کم‌خوابی می‌تواند نشانگر فعال بودن بیش از حد باشد ولی معمولا صرفا نمایانگر تفاوت بین افراد است. اگر میزان خواب کودک شما آن قدر نیست که روز را به خوبی بگذراند، وظیفه شما این است که به او یاد بدهید هنگامی که از خواب برمی‌خیزد، چطور مجددا به خواب برود و یا این که چطور بیشتر بخوابد. ولی اگر با این مقدار خواب، کاملا راحت و شاداب است وظیفه شما این است که به او یاد دهید تا رسیدن موقع مناسب برای بیدار شدن سایرین، در یک مکان امن و یا رختخواب به آرامی و بدون سروصدا بازی کند.روانشاسی کودک
با پرسش‌های زیر می‌توانید وضعیت کلی خواب کودک را تعیین کنید:
۱- آیا کودک همیشه نسبت به همسالانش کمتر می‌خوابد؟
۲- هر شب چند ساعت می‌خوابد؟
یک هفته میزان خواب شبانه کودک را یادداشت کنید و سپس میانگین آن را محاسبه نمایید. متوسط خواب شبانه کودک چقدر است؟
۳- آیا میزان خواب کودک هر شب تقریبا یکسان است و یا این که تفاوت زیادی بین مقدار خواب او در شب‌های مختلف وجود دارد؟
۴- آیا معمولا کودک صبح‌ها شاداب است؟ آیا تا هنگام خواب بعدازظهر یا خواب شب «دوام» می‌آورد و یا این که مجددا به خواب می‌رود؟
اگر میزان خواب شبانه کودک تقریبا هر شب به یک اندازه است و معمولا صبح‌ها شاداب است، احتمالا خوابش کافی است و تنها باید آموزش ببیند که وقتی شب‌ها به خواب نمی‌رود یا این که صبح‌ها زود از خواب بیدار می‌شود، به آرامی در رختخواب بازی کند. اگر کودک به خواب بیشتری نیاز دارد، می‌توانید روش‌های زیر را به کار گیرید تا با تغییر عادت‌های خوابیدن، کودک بتواند بیشتر بخوابد:
چطور به کودکان آموزش دهیم که بیشتر بخوابند
بعضی از کودکان به راحتی به خواب می‌روند، ولی عادت دارند قبل از ساعت مقرر از خواب برخیزند. راه حل‌های زیر می‌توانند به چنین کودکانی بیاموزند چطور تا رسیدن ساعت مناسب برای بیدار شدن، مجددا به خواب روند.
قاطع باشید. هنگامی که کودک زود از خواب برمی‌خیزد، با قاطعیت از او بخواهید که دوباره بخوابد و یا این که تا هنگامی که به سراغش نرفته‌اید در رختخواب بماند. در مورد بعضی از کودکان همین کافی است؛ البته به شرط آن که کودک حس کند شما واقعا این حرف را جدی می‌زنید.
انتظار معجزه نداشته باشید. بیشترین چیزی که می‌توانید انتظار داشته باشید، افزایش تدریجی زمان خوابیدن است. اگر کودک نوپای شما ساعت ۶ صبح از خواب برمی‌خیزد، از او انتظار نداشته باشید که روز بعد ساعت ۸ صبح از خواب برخیزد. اگر فردای آن روز ساعت شش و پانزده دقیقه و روز بعد ساعت شش و سی دقیقه از خواب برخیزد، پیشرفت زیادی کرده است. سعی کنید در این مورد به تدریج به حالت ایده‌آل برسید. به کودک اطمینان خاطر بدهید. بعضی از کودکان نگران این هستند که مبادا بیش از حد بخوابند. آنها را مطمئن کنید که در صورت لزوم آنها را از خواب بیدار خواهید کرد. و یا این که بالای سر آنها ساعت زنگ‌دار بگذارید.
قانون «پنج دقیقه صبر کن» را اجرا کنید. احتمالا شما نیاز دارید که به جای کودک، خودتان را تقویت کنید. هنگامی که صدای گریه و یا حرکت کردن کودک را شنیدید، سریعا سراغ او نروید. ابتدا پنج دقیقه صبر کنید و سپس به اتاق او بروید؛ مگر مواقعی که فکر مبی‌کنید کودک واقعا مشکلی دارد. بعد از چند روز می‌بینید که کودک بلافاصله یا کمی بعد دوباره به خواب می‌رود. اگر هنوز زود از خواب برمی‌خیزد، دوباره این قانون را به کار ببرید.
به کودک پاداش دهید. در مورد کودکی که حرف‌ها را به خوبی می‌فهمد، می‌توانید از پاداش دادن استفاده کنید. این روش معمولا در مورد کودکان بالای سه سال به خوبی موثر واقع می‌شود. برای کودک اهداف جزئی انتخاب کنید تا به تدریج به آنها برسد. اگر به عنوان پاداش به کودک یک اسباب‌بازی می‌دهید، اطمینان حاصل کنید که اگر بدون حضور شما با آن بازی کند، خطری او را تهدید نمی‌کند. کودکان را با اسباب بازی‌هایی که به راحتی از یکدیگر جدا می‌شوند و به صورت اجزاء کوچک قابل بلع درمی‌آیند، تنها نگذارید. همچنین در مورد اسباب بازی‌هایی که سیم دارند احتیاط کنید. ممکن است بخواهید که جدول جایزره را با مورد بعدی (تمرین مثبت) همراه کنید. از روش تمرین مثبت استفاده کنید. این روش به کودک شما امکان می‌دهد که مهارت‌هایی را فراگیرد و در صورت لزوم از آنها استفاده کند. بسیاری از کودکان نمی‌دانند وقتی از خواب برخاستند چطور دوباره به خواب بروند. هنگام روز کنار کودک خود دراز بکشید و با او در مورد این که چطور به خواب برود، صحبت کنید. از او بخواهید چشمانش را ببندد؛ سپس با صدایی ملایم و آرام‌بخش داستانی را با این مضمون تعریف کنید که چطور موج‌های ساحل به دنبال همدیگر می‌آیند تا کنار ساحل بازی کنند و سپس مجددا به خانه برمی‌گردند. در هنگام خواب به او یادآوری کنید که چطور به آرامی دراز بکشد، چشم‌هایش را ببندد و به موج‌هایی که داستانش را تعریف کرده‌اید، فکر کند. به کودکان بزرگ‌تر یاد دهید که چطور در ذهن خود «گوسفند بشمارند» و یا صحنه‌های آرام‌بخشی را مانند آنچه شما برایشان تعریف کرده‌اید، پیش خودشان مجسم کنند. از روش‌های کسب آرامش استفاده کنید. به کودکان پنج ساله یا بزرگ‌تر روش‌های کسب آرامش را یاد دهید. از روش تمرین مثبت استفاده کنید و از کودک بخواهید که روی این روش‌ها تمرین کند، تا بداند هنگامی که بسیار زود از خواب برخاست، چه باید بکند.
چطور به کودک ود آموزش دهیم که در رختخواب بازی کند
بسیاری از کودکان نمی‌دانند که چطور باید تا هنگامی که اجازه بیرون آمدن از رختخواب را پیدا کنند، وقت بگذرانند. بنابراین شما باید با ایده‌های ابتکاری آنها را مشغول نگه دارید. حتما برنامه‌ریزی قبلی داشته باشید و از شب قبل در مورد این که صبح چطور باید گذرانده شود، تصمیم بگیرید. سپس به خاطر داشته باشید کودک را تشویق کنید که یاد بگیرد صبح‌ها به آرامی و بدون وجود شما بازی کند. سپس ایده‌های زیر را به کار ببرید:
هنگامی که سراغ کودک می‌روید تا روی او را بپوشانید، یک اسباب‌بازی در رختخواب او بگذارید تا صبح هنگامی که از خواب بیدار شد، به‌طور غیر منتظره آن را پیدا کند. اسباب‌بازی را هر روز یا هر چند روز یک بار عوض کنید.
کودک را با عکس اشخاص سرگرم کنید. عکس کودکان دیگر، عکس خودتان و یا خواهر و برادرهای کودک را به گهواره و یا جای دیگری که کودک بتواند به آسانی آنها را ببیند، بچسبانید. یا این که به جای عکس از آینه نشکن استفاده کنید تا کودک بتواند خودش را در آن مشاهده کند. از روش تقویت مثبت استفاده کنید. از کودک بخواهید تعریف کند هنگامی که صبح زود از خواب برخاست، چه خواهد کرد. این کار را با استفاده از ضبط صوت یا بازی با اشیائی که او نام می‌برد، تمرین کنید.
یک کیسه صبحگاهی تهیه کنید. از یک کیسه نرم یا روبالشی استفاده کنید و اسباب‌بازی یا لوازمی را که کودک را صبح‌ها آرام و مشغول نگه می‌دارد در آن بریزید. آن را به گونه‌ای که برای کودک خطرساز نباشد، ب کنار تشک متصل کنید. هر چند روز یکبار محتویات آن را عوض کنید. مطمئن شوید که کودک می‌داند این کیسه برای چیست و چطور با محتویات آن بازی کند.
به کودک یاد بدهید که چطور ساعت را بخواند. اگر کودک نمی‌تواند ساعت را بخواند، روی یک صفحه کاغذ عکس یک ساعت را بکشید؛ طوری که نشان دهد که شما در چه ساعتی باید بیدار شوید. ساعت کاغذی را طوری نزدیک ساعت واقعی بگذارید که بتواند به راحتی دیده شود. به کودک بگویید که تا زمانی که هر دو ساعت یک شکل نشدند (و یک ساعت را نشان ندادند) به آرامی در رختخواب بازی کند.
از یک نوار قصه استفاده کنید و یا داستانی را روی نوار ضبط کنید. این داستان می‌تواند سرگرمی صبحگاهی جالبی برای کودکان نوپا یا بزرگ‌تر باشد. علاوه بر نوار قصه می‌توانید یکی از داستان‌ها یا کتاب‌های مورد علاقه کودک را بخوانید و روی نوار ضبط کنید. مطمئن شوید که کودک طرز کار با ضبط صوت را یاد گرفته است. اگر کتاب را کنار کودک بگذارید، طوری که کودک بتواند هنگامی که به داستان گوش می‌دهد، عکس‌های کتاب را هم تماشا کند، بیشتر سرگرم خواهد شد.
از تلویزیون برای سرگرم کردن کودک استفاده کنید. مسلما رادیو و تلویزیون می‌توانند کودک را سرگرم کنند. از قبل کانال تلویزیون یا رادیو را برای کودک تنظیم کنید و مطمئن شوید که کودک می‌تواند تلویزیون یا رادیو را به کار بیندازد.
از جدول «کودک سحرخیز» استفاده کنید. تمام روش‌هایی که برای کودکان نوپا یا بزرگ‌تر مناسب هستند، می‌توانند همراه با جدول سحرخیزی به کار روند تا او را تشویق کنند که در هنگام صبح خودش را برای مدت طولانی‌تری سرگرم کند. پیش از آن که کودک به خواب شبانه فرو رود، ساعت معینی را برای بیدار شدنش تعیین کنید. اگر کودک نمی‌تواند ساعت را بخواند از ساعت کاغذی استفاده کنید. سپس برایش جایزه‌ای تعیین کنید که تا ساعت مناسب، در رختخواب بماند.
کودکان خواب‌آلوده
گاهی، به ویژه در مورد کودکان بزرگ‌تر، شرایط کاملا برعکس است و کودکان مایلند که بیش از حد مقرر بخوابند. مسلما برای شما مشکل است که صبح‌ها وقتی که باید مشغول کارها شوید و یا سر کار خود بروید، کس دیگری را نیز دنبال خود بکشید. این بخش برای والدینی است که کودک آنها بیش از حد می‌خوابد و اغلب برایش مشکل است که صبح‌ها از خواب برخیزد و هنگامی که برخاست، مایل به شروع فعالیت روزانه نیست. از آنجایی که این مسئله، تعادل خانواده را به هم می‌زند، روز با ناراحتی و درگیری آغاز می‌شود.
پیش از این که تصمیم بگیرید ره حل‌های ما را اجرا کنید، ابتدا باید تعیین کنید که آیا مقدار خواب کودک شما کافی است و یا این که بیش از حد می‌خوابد. این مسأله را بدین ترتیب امتحان کنید که او را کمی دیرتر یا کمی زودتر به رختخواب بفرستید تا دریابد واقعا به چند ساعت خواب نیاز دارد. اگر مقدار خواب کودک کافی است ولی در طول روز احساس خستگی یا کسالت می‌کند، او را نزد متخصص اطفال ببرید تا پزشک، او را از نظر مشکلات جسمی احتمالی مورد بررسی قرار دهد.
هنگامی که مطمئن شدید مشکل دیگری وجود ندارد، باید یک واقعیت مهم را در نظر بگیرید: شما همیشه نمی‌توانید یک کودک خواب‌آلوده را به آدمی سر به راه که به راحتی از خواب برمی‌خیزد تبدیل کنید. با این حال، می‌توانید از خواب برخاستن و آماده شدن برای شروع کارهای روزانه را، برای همه اعضاء خانواده خوشایندتر کنید. بعضی از راه حل‌ها برای کودکان خردسال و بعضی دیگر، برای کودکانی که می‌توانند مسئولیت پیامدهای خواب‌آلودگی را برعهده بگیرند، مناسب‌ترند.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.