نگاهی به تاریخچه شعردرمانی
شعردرمانی هنر معناگرا
درمانگر
نویسنده: آمنه فرخی
امروزه، شعردرمانی poetry therapy یکی از شاخه‌های هنر معناگرا شمرده
می‌شود. قدمت این رشته، به بلندای اولین سروده‌ها و آهنگ‌های قبیله‌های
بدوی در کنار آتش است. زمانی که شعر و آهنگ به عنوان شفا و درمان برای
بیماری‌های روح و جسم آدمی استفاده می‌شد. در اسطوره‌ها و افسانه‌های یونان
نیز، بارها به این نکته اشاره شده است. در یکی از این افسانه‌ها، خدای
دریا به یکی از فرزندانش، پابتوس، می‌گوید: کلام، شفابخش بیماری‌های روحی
است.
امروزه نیز واژه «کلام» در علم روانشناسی جایگاه ویژه‌ای دارد. واژه
روانشناسی spycology از دو بخش psyche به معنای روان و logos به معنای
کلام، تشکیل شده است. در حقیقت شفابخشی در این علم، از تقابل و هماهنگی دو
بخش روان و کلام حاصل می‌گردد.
بهره‌مندی از این ایده، قدرت شفابخش کلام و آواز، برای اولین بار در
بیمارستان «پنسیلوانیا» در آمریکا صورت گرفت. متخصصان این بیمارستان، از
شعردرمانی برای درمان بیماران ذهنی – روحی خود استفاده می‌کردند. بنجامین
فرانکلین یکی از متخصصان این بیمارستان در سال ١٧٥١ از روش‌های درمانی
مانند شعرخوانی، سرودن شعر و آوازخوانی برای درمان بیماران خود استفاده
می‌کرد. او حتی آثار خلق شده بیماران خود را در نشریه‌ای در همان سال به
چاپ می‌رسانید. بهره‌مندی از ادبیات و شعر در درمان بیماری‌ها به حدی
پرفایده و جالب توجه بود که روانشناسان صاحب‌نامی مانند فروید، آدلر و
یونگ نیز در مورد آن، بررسی‌ها و تحقیقات مفصلی انجام دادند و مطالب بسیاری
را در مورد خواص و ویژگی‌های منحصر به فرد شعردرمانی مکتوب کرده‌اند.
فروید در این‌باره می‌نویسد:
«افکار انسان چونان شعری است که انسجام و نظم خود را از دست داده است و این
اشعار، ناشناخته‌ها و نادانسته‌های بسیاری را نمایان خواهند کرد» و قطعاً
همین امر خود، در درمان بیماری‌های روح و روان بسیار کمک‌کننده است.
الی گریفر دکتر داروسازی که علاقه بسیاری به شعر و ادب داشت، از سال ١٩٥٠
تلاش‌های بسیاری برای معرفی این شیوه درمانی انجام داد تا بالاخره در سال
١٩٥٩ توسط متخصصان بیمارستان کامبرلند در بروکلین، دکتر جک. جی. لی‌دی و
دکتر سام اسپکتور برای کار گروهی و تحقیقات در زمینه تأثیرات مثبت
شعردرمانی، در درمان بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های روحی روانی دعوت به
همکاری شد. این گروه ٣ نفره با انجام آزمایش‌ها و تحقیقات مختلف و ارائه
نتایج آنها توانستند نظرهای متخصصان بسیاری را به این شیوه درمانی جلب
کنند.
یکی از این علاقه‌مندان دکتر آرتور لرنر از متخصصان و روانشناسان ساکن
لوس‌آنجلس بود که از سال ١٩٧٠ با تشکیل گروه‌های شعردرمانی، شعرخوانی،
سرودن شعر، آوازخوانی دسته‌جمعی و... به درمان بیماران خود می‌پرداخت.
تلاش‌های شبانه‌روزی او و گروهی از متخصصان شعردرمانی در این زمینه، موجب
شد تا دستورالعمل و برنامه واحدی برای درمان، معرفی و آموزش این شیوه از
درمان، برای جهانیان گردآوری شود. این گروه در سال ١٩٩٧ انجمنی را با عنوان
انجمن ملی شعردرمانی، در آمریکا تأسیس کردند و هر ساله مجموعه مقالات،
یافته‌ها و نتایج علمی خود را برای عموم علاقه‌مندان این شیوه درمانی منتشر
می‌کنند.
وی به مخاطب کودک و نوجوان آثار سعدی اشاره و تصریح کرد: با توجه به اینکه زبان برخی از آثار سعدی و از جمله «بوستان» و «گلستان» او جنبه داستانی دارد و سعدی اندیشه‌هایش را در قالب داستان بیان کرده، چه بهتر است که این داستان‌ها را در قالب‌هایی جدید بازنویسی کنیم.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: البته این‌گونه بازنویسی‌ها، زبانی هنری را می‌طلبند. متاسفانه آثار بازنویسی‌شده چندان در ادبیات ما نظام‌مند نیستند و هر فرد یا نویسنده‌ای یکی از حکایت‌ها را بازنویسی کرده است، ولی شایسته است نظم و شیوه درست و منطقی را در قالب هنری برای بازنویسی چنین آثاری در نظر داشته باشیم.
وی تاکید کرد: بازنویسی، فقط تغییر کلمه و جایگزین کردن آن با کلمه جدید یا ساده‌تر نیست. سرگرمی‌های مخاطب امروز و از جمله کودکان و نوجوانان نیز چندان کم نیستند. بنابراین باید جذابیت تصویری و محتوایی در شکل هنری بازنویسی آثار ادبی کهن و از جمله آثار سعدی در نظر گرفته شود.
حسامپور در ادامه به مخاطب بزرگسال آثار سعدی اشاره کرد و توضیح داد: برای مخاطب بزرگسال نخست باید سعدی و آثار او را بهتر و بیشتر به مخاطبان معرفی کنیم؛ چراکه معتقدم تاحدودی اجحاف‌هایی نسبت به این شاعر انجام و مظلوم‌تر واقع شده است. هرچند در سال‌های اخیر توجه بیشتری از سوی مسوولان نسبت به این شاعر صورت گرفته است.
وی افزود: به‌طور کلی معرفی شایسته‌تری نسبت به سعدی از سوی اهالی ادبیات و استادان دانشگاه باید صورت بگیرد، تا جذابیت‌های سخن سعدی بهتر و بیشتر برای مخاطبان آشکار شود. در این صورت مخاطب عام نیز توجه بیشتری نسبت به شعر سعدی نشان می‌دهد.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه صدا و سیما می تواند در زمینه شناساندن این آثار موثر باشد، گفت: صدا و سیما نسبت به دیگر نهادها رسالت سنگین‌تر و بیشتری برعهده دارد. برنامه‌های صدا و سیما با استفاده از حضور کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه می‌توانند سعدی را بهتر و سنجیده‌تر معرفی کنند و جنبه‌های مختلف سخن و اندیشه او را به مخاطبان نشان دهند.
وی با تاکید بر ابعاد و جنبه‌های مختلف کلام سعدی گفت: به‌طور کلی ابعاد و جنبه‌های مختلف اندیشه و کلام سعدی آن‌چنان که باید معرفی نشده و لازم است در این زمینه گام‌هایی برداریم، تا مخاطب بتواند شناخت و درک بهتر و بیشتری از آثار سعدی پیدا کند و خود با علاقه سراغ آثار سعدی برود.
حسامپور توضیح داد: طنز، یکی از جنبه‌های کلام سعدی است و جای پرداختن بسیاری دارد. از سوی دیگر زیبایی‌های نهفته در کلام سعدی بسیار زیاد است و بی‌جهت نیست که او را استاد سخن می‌نامیم. قرن‌ها از سرایش و خلق آثار سعدی گذشته است، اما گویی او با انسان امروز سخن می‌گوید، شاید یکی از دلایلی، که او را استاد سخن می‌نامیم، همین باشد.
وی افزود: اگر جنبه‌های زیبایی‌شناسی شعر و اندیشه سعدی به مخاطب معرفی شود، می‌تواند پاسخگوی بسیاری از نیازهای انسان امروز باشد؛ چراکه بسیاری با شنیدن کلام او به راحتی می‌توانند تحت تاثیر این اندیشه و کلام قرار بگیرند و با آن ارتباط برقرار کنند.
حسامپور در ادامه با تاکید بر اهمیت شعردرمانی در دنیای امروز اظهار کرد: امروزه شعردرمانی، قصه درمانی یا نمایش‌درمانی در دنیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ اما متاسفانه در کشور ما جای این دانش خالی است و از آن غفلت کرده‌ایم.
وی ادامه داد: سعدی یکی از شاعرانی است که می‌تواند بیشترین و موثرترین کمک را در این زمینه داشته باشد و آثار او ظرفیت بالایی در این حوزه دارند؛ چراکه سعدی آثارش را در موضوع های مختلف و متنوعی مانند مسایل تعلیمی، خدمت به خلق یا حتی توجه به طبیعت خلق کرده است.
این استاد دانشگاه در پایان یادآور شد: برهمین اساس معتقدم دانشگاهیان و اهالی فرهنگ و ادب رسالت سنگینی را درباره آثار سعدی برعهده دارند، تا اندیشه‌های این شاعر بزرگ را با زبانی زیبا و شایسته، معرفی و برای مخاطب بازگو کنند.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.