پیشگیری از اعتیاد در نوجوانان

اعتیاد به مصرف مواد با علل و در شرایط گوناگونی آغاز می شود . اما درباره سن شروع اعتیاد ، تجربه صدها مصاحبه ای که با این بیماران داشته ام و تحقیقاتی که مطالعه کرده ام ، نشان می دهد که با همه تنوعی که در سن گرایش به مواد دیده می شود ، اما دوره نوجوانی یا نقطه آغاز بسیاری از موارد بوده و یا زمینه اعتیاد در سال های بعد در این دوره فراهم شده است . بنابراین پرداختن به دوره نوجوانی و نقشی که والدین در پیشگیری از اعتیاد می توانند ایفا کنند از اهمیت زیادی برخوردار است .

 

عوامل گرایش نوجوان به مواد مخدر : این عوامل هم بسیارند و هم درباره هر کدام توضیحات بسیار لازم است که در این نوشتار به مهمترین علل گرایش به اعتیاد در نوجوانی به طور مختصر پرداخته می شود :

1-      عدم اطلاع رسانی درست درباره اعتیاد – اگر آگاهی فرزندان از مقوله اعتیاد صحیح نبوده و یا اصلاً اطلاع رسانی در مورد آن صورت نگیرد ، نوجوان ممکن است از طریق دوستان یا گروه های هم سن اطلاعات نادرستی کسب نموده و از طریق کنجکاوی ، مواد را تجربه کند .

2-      دوستان و گروه – دوره نوجوانی دوره تجربه دوستی ها و پیوستن به گروه های مختلف است که می تواند این دوستان و گروه ها ، نا سالم بوده و نوجوان را به اعتیاد سوق دهند .

3-      اختلاف خانوادگی – خانواده های پر تلاطم و پر استرس که بیشتر اوقات نزاع ، درگیری ، قهر و اختلاف را تجربه می کنند ، نوجوان را از داشتن یک خانه امن و آرام محروم کرده و زمینه یافتن آرامش و امنیت را در گروه های معتادین برایش فراهم می کنند .

4-      والدین و بستگان درگیر اعتیاد – وجود فرد معتاد در خانواده و بستگان نزدیک هم به لحاظ الگوسازی و هم عادی جلوه دادن اعتیاد و هم از لحاظ در دسترس بودن مواد و ....... خطر اعتیاد را برای نوجوان افزایش می دهد .

5-      آزادی بیش از حد – عدم وجود قانون و مقررات در خانواده و دادن آزادی بدون قید و شرط و بیش از حد به فرزندان ، آنان را در معرض پیوستن به افراد و گروه های بی بند و بار و معتاد قرار می دهد .

6-      قابل دسترس بودن مواد – محیطی که نوجوان در آن زندگی می کند و سهولت دسترسی به مواد مخدر چه در خانواده ، اطرافیان و محله و آگاهی نوجوان از اینکه مواد مخدر را می شود به سهولت و همواره تهیه کرد ، زمینه اعتیاد را می تواند گسترش دهد .

7-      فقر و مشکلات اقتصادی – وجود فقر و مشکلات اقتصادی علاوه بر اینکه نوجوان را از زندگی طبیعی ، تحصیل مناسب ، تغذیه کافی و استفاده از امکانات معمول محروم می کند ، می تواند او را به انواع بزهکاری و ناهنجاری های اجتماعی خصوصاً اعتیاد سوق دهد .

8-      الگوی تسکین درد – بعضی از خانواده ها استفاده از دارو برای تسکین درد های کوچک و بزرگ را بصورت یک الگوی متداول در خانه قرار داده اند و حتی استفاده از مواد مخدر را برای تسکین درد یک امر معمول قلمداد می کنند که این خود از عوامل آغاز اعتیاد به شمار می رود .

9-      تنهایی و انزوا – بعضی از خانواده ها حتی با داشتن شرایط مالی مناسب ، نوجوان خود را در تنهایی و انزوا قرار داده و جو همدلی و صمیمیت را در خانه ندارند که این عامل باعث می شود نوجوان تنهایی خود را با همنشنینی دوستان اعتیاد و مصرف مواد پر کند .

10-   عدم وجود الگوی مناسب – معرفی الگوهای مناسب و موفق در بستگان ، محله ، شهر و کشور به فرزندان ، می تواند مسیر درستی در زندگی را به نوجوان نشان دهد .

11-   تنوع طلبی – روحیه تنوع طلبی و خواسته های متعدد داشتن و تغییر دادن تمایلات می تواند نوجوان را به تجربه کردن مواد سوق دهد .

12-   عدم نظارت والدین – عدم نظارت والدین در مراحل مختلف رشد فرزندان و حضور در تصمیم گیری ها ، انتخاب دوستان ، تفریحات و ...... بدون اینکه کنترل و دخالت شدید نمایند نوجوان را در انتخاب مسیر های درست کمک می نماید .

13-  استقلال طلبی – دوره نوجوانی دوره هویت خواهی و مستقل شدن نوجوان است و لازم است والدین به این استقلال خواهی او با نظارت مناسب احترام بگذارند .

14-  کمبود عزت نفس – اگر در خانواده ای علاقه ، محبت ، مسئولیت دادن ، مشورت کردن و باور داشتن جاری نباشد باعث کمبود عزت نفس در نوجوان شده و ممکن است او این عزت را در اعتیاد جستجو کند .

15-  ماجراجویی – می توان با سوق دادن نوجوان به ورزش و رقابت های سالم ، روحیه ماجراجویی و هیجان خواهی که مشخصه نوجوانی است را به مسیر صحیح راهنمایی نموده و از بروز این روحیه نوجوان بصورت کنجکاوی در گروه های پرخطر جلوگیری نمود .

16-  نگرش تفریحی به مواد – وجود این نگرش در بزرگتر ها که مصرف الکل و مواد مخدر یک راه تفریح کردن است ، قدر و اعتبار خطر اعتیاد را در نظر نوجوان کاهش داده و می تواند وی را در ابتدا به مصرف تفریحی مواد مخدر ترغیب نماید.

راه های پیشگیری از اعتیاد در نوجوانان :

هر چند پیشگیری از اعتیاد یک اقدام ملی و یکی از وظایف هر سه قوه اداره کننده کشور است اما خانواده ها با شناخت اعتیاد و علل گرایش به آن می توانند با استفاده از راهکار های مناسب از بروز این پدیده پیشگیری نمایند . اکنون به توضیح برخی از راهکارها بصورت اجمالی می پردازیم :

1-      ارتباط عاطفی مناسب والدین و فرزندان – هر قدر بین والدین و فرزندان ارتباط نزدیکتری وجود داشته و توام با درک عواطف ، احساسات و رفتار های نوجوان باشد باعث می شود نوجوان احساس راحتی در خانواده کرده و رابطه دوستانه ای با والدین داشته باشد .

2-      شناخت کافی از ویژگی های دوره نوجوانی – پدر و مادر بهتر است دوره های رشد بویژه نوجوانی را بشناسند . با شناخت ویژگی های این دوره حالات ، رفتارها و افکار نوجوان قابل حدس و درک خواهد بود و اختلافات در فضای خانه به حداقل می رسد .

3-      تبدیل کردن خانه به کانون مهر و محبت – اگر نیاز های اولیه کودکان و نوجوانان برای جلب مهر و محبت در خانواده ارضاء شود ، آنها احساس کمبود کمتری خواهند داشت و نیازی به گرویدن به گروه های دوستی خارج از خانه برای این منظور نخواهند داشت .

4-      قرار دادن اطلاعات درست در مورد سوء مصرف مواد به فرزندان – آموزش کودکان و نوجوانان بر حسب شرایط سنی در مورد مواد مخدر و اعتیاد با زبانی قابل فهم می تواند آگاهی کافی را به آنها در این زمینه داده تا بتوانند در برخورد با این پدیده و یا پیشنهادهای مصرف ، تصمیم درست را اتخاذ کنند .

5-      وضع کردن قوانین و مقررات در خانواده – ضمن پرهیز از اعمال روش های دیکتاتوری و بسیار محدود کننده در فضای خانه و دادن آزادی معقول و نسبی به نوجوان ، لازم است برای بسیاری از رفتارها ، رفت و آمدها و ..... قانون و مقررات وضع نمود .

6-      فراهم کردن زمینه های ورزش و تفریحات سالم – بهتر است روحیه تنوع طلبی ، ماجراجویی ، هیجان و تخلیه انرژی را در نوجوان با فراهم کردن زمینه های تفریحی سالم و ورزش پاسخ داد .

7-      تقویت مهارت نه گفتن در نوجوان – بسیاری از نوجوانان در تنگناهای تصمیم گیری و در موارد پیشنهادات به اعمال خلاف یا همنشینی با دوستان ناباب باید توانایی و مهارت « نه گفتن » را داشته باشند که لازم است این مهارت به آنها آموزش داده شود .

8-      الگوسازی خوب و مناسب برای فرزندان – معرفی الگوهای موفق و مناسب در میان اعضای خانواده ، بستگان ، دوستان و حتی در سطح جامعه و امکان ارتباط با این الگوها برای نوجوان شرایط سوق به دوستان خلافکار و ناباب را کاهش می دهد .

9-      دادن فرصت تصمیم گیری و تقویت اعتماد به نفس – لازم است با دادن مسئولیت های کوچک و بزرگ و متناسب با سن و شرایط نوجوان در خانه و شرکت دادن او در تصمیم گیریهای مربوط به خودش و خانواده ، اعتماد به نفس او را تقویت نماییم .

10-   خوب گوش کردن را به فرزندان بیاموزیم – والدین باید در ارتباط با هم و فرزندان عملاً به آنها بیاموزند که چطور به حرف دیگران باید درست گوش کرد و با این کار نوجوان را به خوب گوش کردن عادت دهند .

11-   نسبت به حالات عاطفی او مثل گوشه گیری ، بی حوصلگی و ..... حساس بوده و با همدلی سعی در برقراری ارتباط داشته باشیم – ضمن پرهیز از دخالتهای پشت سرهم و بی مورد در تمام حالات نوجوان لازم است که با برقراری ارتباط مناسب از حالات عاطفی او با خبر بوده و با همدلی سعی در کمک به او داشته باشیم .

12-   به سوالات نوجوان توجه کرده و حتی الامکان پاسخ های قانع کننده بدهیم – دوره نوجوانی دوره سوال کردن و به راحتی قبول نکردن است . پس بهتر است اولاً آماده سوالات مختلف آنها بوده و ثانیاً به این سوالات پاسخ های قانع کننده داد . این پرسش و پاسخ امکان برقراری یک ارتباط مطلوب داخل خانواده را فراهم می کند .

13-  به سلیقه ها و علایق معقول فرزندمان هرچند با ما متفاوت باشد احترام بگذاریم – یادمان باشد فرزندان ما متعلق به نسل بعدی اند و ممکن است علایق ، سلایق و خواسته های آنها با آنچه ما می پسندیم متفاوت باشد . به خواسته های معقول آنها احترام گذاشته و در حد امکانمان در برآورده شدن آنها بکوشیم .

14-  با تقاضای فرزند نوجوانمان برای ماندن در منزل دوستان ناشناخته و تازه آشنا حتی الامکان موافقت نکرده و یا بر اوضاع نظارت کافی داشته باشیم – باید دوستانه به فرزند نوجوان فهماند که به لحاظ سنی ، ماندن او در خارج از خانه و در منزل دوستان بویژه دوستانی که ناشناخته اند مناسب آنها نیست و بهتر است خانواده از تفریحات و دوستان فرزندشان اطلاعات کافی داشته باشند .

در پایان و به عنوان ماحصل این نوشتار ، درک نوجوان و برقراری ارتباط مناسب با او توسط والدین اهمیت اساسی را در ایجاد فضای مناسب در خانواده دارد .