چگونه در تربیت کودکان گل بکاریم؟
همه جوامع باید راههایی را بیابند تا مانع از آن شوند که اعضای آن به هم آسیب برسانند. همه مردم رفتار پرخاشگرانه را تا اندازه‌ای کنترل می‌کنند ولی از لحاظ ارزشی که برای آن قایلند و میزان محدود کردن آن ، باهم فرق دارند. کودکانی که مستعد پرخاشگری هستند با دیدن خشونت از تلویزیون پرخاشگرتر می‌شوند.
روانشناسانی که اعتقادات نظری متفاوتی دارند در مورد
چگونگی تعریف پرخاشگری اساساً باهم توافق ندارند. موضوع اصلی این است که
آیا باید پرخاشگری را براساس پیامدهای قابل دیدن آن تعریف کنیم یا بر اساس
مقاصد شخصی که آن را نشان می‌دهد. گروهی پرخاشگری را رفتاری می‌دانند که به
دیگران آسیب می‌رساند یا بالقوه می‌تواند آسیب برساند. پرخاشگری ممکن است
بدنی باشد (زدن – لگد زدن – گاز زدن) یا لفظی (فریاد زدن ، رنجاندن) یا به
صورت تجاوز به حقوق دیگران (چیزی را به زور گرفتن) ، نقطه قوت این تعریف
عینی بودن آن است به رفتار قابل مشاهده اطلاق می‌شود. نقطه ضعف آن این است
که شامل بسیاری از رفتارهایی است که ممکن است بطور معمول پرخاشگری تلقی
نشود.
به هر حال، خمیر مایه‌ی شخصیت کودک در نظام خانواده شکل می‌گیرد، کودک در این محیط با رفتارهای صحیح آشنا شده و توانایی کنترل رفتار ضد اخلاقی را کسب می‌کند.
اگر فرزندان الگوهای مناسب رفتاری را از اطرافیان، به ویژه والدین خود بیاموزند، از طریق الگوسازی و همانند سازی با آنها، آمادگی لازم برای رعایت فضایل اخلاقی در ارتباط با دیگران را پیدا می‌کنند.
به عقیده‌ی روان شناسان شخصیت اصلی کودک تا سن شش سالگی شکل می‌گیرد. کودک در این سال‌ها از قدرت الگوگیری بالایی برخوردار است. عادات و رفتارهای به دست آمده، در این سنین برای سال‌های سال باقی می‌ماند. پس لازم است که والدین اهمیت ویژه‌ای به تربیت فرزندان خصوصاً در این سنین بنمایند.
علل پرخاشگری کودکان
وجود غریزه‌ی پرخاشگری لازم است، لذا هدف از بین بردن آن نیست بلکه با شناسایی علل و عوامل مۆثر در پرخاشگری کودک سعی می‌شود در جهت تعدیل این رفتار و سوق دادن آن به سوی اعمال مناسب گام برداریم.
مهم‌ترین علل پرخاشگری کودکان عبارت است از:
* هیجانات دوران بارداری که بر جنین اثر می‌گذارد و او را مستعد پرخاشگری می‌سازد (هیجانات مادر از طریق ترشح هورمون‌های خاصی در خون او بر جنین اثر دارد).
* مشاهده‌ی رفتارهای پرخاشگرانه و الگو قرار دادن رفتار بزرگ‌ترها و همسالان.
اگر والدین برخوردهای جسمانی(کتک زدن) را برای کنترل و منضبط کردن فرزندانشان به کار ببرند، با زبانِ بی زبانی به فرزندان خود می‌آموزند «آنچه را من انجام می‌دهم، انجام ده» و به این طریق عملاً آنها را به رفتار پرخاشگرانه تشویق می‌کنند.
* اصل پاداش و تنبیه عامل مۆثری در رفتار پرخاشگرانه‌ی کودک است.
کودکی که برای به دست آوردن چیزی پا را به زمین می‌کوبد و داد و فریاد به راه می‌اندازد و سرانجام به آنچه که می‌خواسته می‌رسد، می‌آموزد با این روش می‌تواند به مقاصدش برسد و بدین سان صفت پرخاشگری در او تقویت می‌شود. برعکس اگر این رفتار او مجازات و محرومیتی به دنبال داشته باشد، میزان پرخاشگری او کاهش می‌یابد.
ایستادگی و مقاومت به جای خشمگین شدن، بهترین رفتاری است که از والدین در این لحظات انتظار می‌رود.
* در خانواده‌های تک فرزند، توجهات بیش از حد والدین، کودکان را نازپرورده و بی صبر و تحمل می‌سازد علاوه بر آن، بالا بودن سطح توقع آنها از فرزند عامل بروز خشم در کودک می‌شود.
* اختلاف و کشمکش بین زن و شوهر، جدایی، طلاق، ناسازگاری، مشکلات خانوادگی، ناهماهنگی و تضاد والدین در امور تربیتی و ایراد گرفتن دائم از کودک که صورت نادرست و در شرایط نامناسب بیان شود از مهم‌ترین عوامل شکل گیری عصبانیت در کودکان می‌باشد.
* کودکان اگر نتوانند انرژی خود را به شکل صحیح ابراز نمایند به صورت رفتارهای پرخاشگرانه نشان می هند.
* کودکان نمی‌توانند به راحتی احساساتشان را بیان کنند، همین عامل باعث رفتارهای پرخاشگرانه می‌شود.
* گرسنگی، تشنگی، خستگی، احساس نیاز به خواب، ضعف جسمی، بیماری (به ویژه وجود انگل) و استفاده از برخی داروها زمینه را برای پرخاشگری مساعد می‌کند.
* عواملی چون: ناکام ماندن آرزوها و بی توجهی به کودک، محرومیت‌ها، تنبیه زیاد، احساس گناه، ترس و احساس طرد شدن و... .
با کودکان پرخاشگر چگونه رفتار کنیم؟
امروزه بسیاری از خانواده‌ها از خشونت و پرخاشگری فرزندان خود شکایت دارند. آنها تمایل دارند که علت این رفتارها را بدانند و راه‌های پیشگیری و اصلاح رفتار را در این زمینه به کار گیرند.
در این نوشتار راه‌های مناسب مقابله با پرخاشگری مورد بررسی قرار می گیرد:
- در برابر عصبانیت کودک، پرخاشگری و رفتار نادرست نداشته باشید.
- در رفع ناکامی‌ها، گرفتاری‌ها و محرومیت‌های کودک و نوجوان تلاش نمایید.
- تا زمانی که کودک عصبانی است به هیچ وجه با او بحث و جدل نکنید.
- در حد توانِ کودک مسئولیت‌های متفاوت به او دهید.
- کودک و نوجوان را به شرکت در کارهای گروهی و جمعی تشویق نمایید
- کودک را از محیط‌هایی که پرخاشگری را تقویت می‌کند (مثل بازی‌های رقابتی خشن یا شرایط درگیری با دیگران) دور سازید.
- اجازه ندهید، خشم کودک از مجادله‌ی لفظی تجاوز کند. (تغییر محیط فیزیکی و تغییر فضای بحث اقدام مفیدی است)
- به او متذکر شوید که گفتار و کردار ناپسند او نه تنها به شخصیت دیگری، بلکه به خود او هم لطمه می‌زند.
- عواقب ناگوارِ رفتار پرخاشگرانه به ویژه حسِ انتقام گیری طرفِ مقابل یا طرد شدن از جمع دوستان را گوشزد کنید.
- شرایط مساعد برای تخلیه‌ی هیجانات و عواطف کودک را به صورت‌های مختلف فراهم کنید.
- والدین، بزرگ‌ترین الگوهای رفتاری هستند. پس سعی کنید تا حد ممکن به بهترین نحو رفتار کنید.
- در رفتار خود ثابت قدم باشید و در برابر رفتار نادرست فرزند قاطع اما مهربان رفتار کنید.
- اعتقادات مذهبی کودک خود را تقویت کنید و بر رعایت ارزش‌های اخلاقی تأکید نمایید.
- بخشی از وقتتان را در اختیار فرزندتان قرار دهید سعی کنید آن لحظات را مطابق با خلق و خود و نیاز کودک یا نوجوان صرف بازی یا فعالیت‌های مورد علاقه‌ی او کنید.
- رفتارهای جانشین را به کودکان بیاموزید، کلمات کلیدی «نوبت را رعایت کن»، «با هم بازی کنید»، «آرام باشید» مفید است. سعی کنید از به کار بردن جملات «چرا این قدر شر هستی؟»، «چرا همیشه می‌خواهی دعوا راه بیندازی؟» خودداری کنید. به جای تلقین منفی از تلقین مثبت استفاده کنید.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.